De intrigerende schoonheid van medische fotografie

door: Joep Eijkens

Joep Eijkens (1950) studeerde moderne geschiedenis, werkte 28 jaar voor het Nieuwsblad van het Zuiden (later: Brabants Dagblad) en is sinds 2008 actief als freelancer op het gebied van tekst en fotografie.
Schrijft ondermeer voor webmagazine Brabant Cultureel en eerder De FOTOgraaf. Is een fervent verzamelaar van fotoboeken en oude foto's en publiceert daar ook over. Fotografeert veel in de openbare ruimte, met name bij uiteenlopende evenementen. Mensen staan centraal in zijn werk.
Zie ook: www.eijkens.nl.
Stuur Joep een e-mail.

Jean-Martin Charcot, één van de grondleggers van de neurologie en leermeester van onder anderen Freud, was jarenlang directeur van het psychiatrische ziekenhuis La Salpêtrière in Parijs. In 1878 begon hij hier met een studio voor medische fotografie. Fotografie werd gezien als een goed middel om ziekten te documenteren. Het materiaal werd in afleveringen gepubliceerd in Iconographie photographique de la Salpêtrière (1875-1880) en in Nouvelle Iconographie photographique de la Salpêtrière (1890-1918). Het zijn uiterst zeldzame publicaties die je hoogstens ooit te zien krijgt in een museum, zoals afgelopen zomer nog tijdens de interessante tentoonstelling 'Psychiaters Patiënten Portretten 1865-2015' in Museum Dr. Guislain te Gent. Als ze al op ooit op de markt komen, bijvoorbeeld via een veiling, moet er begrijpelijkerwijs veel geld voor op tafel gelegd worden.

Maar er is een mooi alternatief: Révélations. Iconographie de La Salpêtrière. Paris 1875-1918 van Javier Viver. Volgens de auteur speelden theatrale elementen een rol bij het gebruik van fotografie in de beroemde Parijse inrichting. Het was zelfs zo dat de wetenschappelijke en culturele elite elke dinsdag naar een soort freakshow kon komen waar onder anderen patiënten gefotografeerd werden tijdens een epileptische of hysterische aanval.

Albert Londe •

Tussen 1875 en 1918 werden 32 delen van de 'Iconographie photographique' gepubliceerd. Het beeldmateriaal omvatte meer dan 4000 foto's. De door Viver gemaakte selectie wordt gepresenteerd in een prachtig, sober vormgegeven en op ouderwets aandoend papier gedrukt boek. Het leeuwendeel van de foto's werd gemaakt door Albert Londe die jarenlang de leiding had van de fotostudio van La Salpêtrière.

Ik ben nooit een monografie over het fotografisch oeuvre van Londe tegengekomen. En alleen al daarom is het geweldig dat Révélations. Iconographie de La Salpêtrière. Paris 1875-1918 gemaakt en uitgegeven is. Het uiterlijk van het boek doet een beetje aan een familie-album denken en zo zou je het ook kunnen zien: als een album van een bijzondere, door het wrede noodlot getroffen familie.

Bij de foto's staat nauwelijks of geen tekst. Wel zit bij het boek een los vouwblad met gegevens die enige duidelijkheid geven. Ik zeg 'enige', want erg verhelderend is de informatie bepaald niet te noemen. Wat ik vooral mis is een stukje geschiedenis over medische fotografie en fotografie, en dan uiteraard toegespitst op de 'Iconographie photographique'.

Javier Viver: Révélations. Iconographie de La Salpêtrière. Paris 1875-1918. Frans-Engelse editie. RM Verlag. ISBN 978-84-16282-45-6. Prijs € 55,-.

Verder verschenen onder meer •

Germaine Krull. Michel Frizot (t). Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-3999-3. Prijs € 37,20.

Wolfgang Tillmans: Abstract Pictures. Dominic Eichleren Wolfgang Tillmans (t). Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-4081-4. Prijs € 37,20.

Shangri-La. The Museum Beyond the Bridge. A photographic essay by Cosima and Klaus Schneider. Modo Verlag. ISBN 978-3-86833-166-0. Prijs € 56,-.

Julia Margaret Cameron - Photographs to electrify you with delight and startle the world. Marta Weiss. MACK. ISBN 978-1910164297, Prijs € 30,-.

Chris Killip: Isle of Man Revisited. Steidl. ISBN 978-3-86930-959-0. Prijs € 48,-.

Maude Schuyler Clay: Mississippi History. Steidl. ISBN 978-3-86930-974-3. Prijs € 65,-.

Mikhail Karasik: The Sowjet Photobook 1920-1941. Manfred Heiting (ed.). Steidl. ISBN 978-3-95829-031-0. Prijs € 125,-.