Bij de derde editie van fotofestival Bredaphoto in 2008 was het wat mij betreft een van de sterkste onderdelen: de expositie 'Shelters' van Henk Wildschut (Harderwijk, 1967). Vijf jaar later vormt de Shelter-serie het hart van de tentoonstelling 'SOLO - Henk Wildschut' die in 2013 te zien was in Museum Jan Cunen te Oss.
Het gaat om de eerste museale solotentoonstelling van de fotograaf. Maar de titel 'SOLO' slaat denk ik op de eerste plaats op de mensen die Wildschut vaak fotografeert, mensen die alleen op de wereld staan, overgeleverd aan de grillen van het lot.
Het was in 2005 dat Wildschut in Calais terecht kwam in een merkwaardig stukje niemandsland, ter plaatse 'de Jungle' genoemd. Er woonden illegale immigranten in zelfgebouwde hutten en tenten, tijdelijk, in de hoop ooit via een of andere vrachtwagen het Kanaal over te kunnen steken naar het beloofde land Groot-Brittannië.
Wildschut werd niet op de laatste plaats getroffen door de schoonheid van die provisorische onderkomens. En begon ze te fotograferen als 'hét symbool van illegaliteit'. Regelmatig keerde hij terug naar 'de Jungle' en bouwde aldus in de loop der jaren een bijzondere fotoserie op. Met vormgever Robin Uleman maakte hij er ook een prachtig boek van, getiteld 'Shelter', waarmee hij de Foto Kees Scherer Prijs 2011 won. Datzelfde jaar werd hem voor de serie bovendien de Dutch Doc Award toegekend.
Heimwee •
De overzichtstentoonstelling begint feitelijk al buiten de markante fabrikantenvilla waarin het Osse museum gevestigd is. In de parkachtige tuin zijn namelijk verschillende Shelter-foto's zo gepresenteerd alsof het om de tenten en hutten gaat die Wildschut in het Noordfranse niemandsland aantrof.
In de villa moet je naar de tweede verdieping en daar de trap oplopend hoor je eerst droefgeestig klaaglijk gezang. Het blijkt bij een videofilm te horen die de fotograaf in Calais maakte van een man die in zijn eentje zit te zingen in een schuurtje. Het schuurtje beschut hem enigszins tegen de zeewind die de bomen op de achtergrond flink doet buigen. Heimwee, eenzaamheid en de tijd doden in beeld en geluid gevangen.
Alsvanzelf loop je de eerste zaal binnen waar de Shelter-serie begint. Voor wie het gelijknamige fotoboek kent, biedt het tentoongestelde werk weinig of geen verrassingen. Wél wordt duidelijk dat dit soort foto's ook in een museale omgeving goed tot hun recht komt. Het grote formaat helpt de toeschouwer bovendien zich meer te kunnen verplaatsen in de mensen die deze hutten bewonen, vermoed ik. Sommige bouwsels zouden autonome kunstwerken kunnen zijn. Een paar keer neemt de fotograaf je mee naar binnen. Ontroerend om te zien hoe de bewoners er met uiterst beperkte middelen toch een eigen thuis van hebben weten te maken.
Sloopschip •
In 2001 kregen Henk Wildschut en zijn collega Raimond Wouda de opdracht van het Amsterdams Fonds voor de Kunst en het Stadsarchief Amsterdam om de Amsterdamse haven in beeld te brengen. Wildschut richtte zich daarbij vooral op het portretteren van havenarbeiders. De overzichtstentoonstelling laat met enkele mooie voorbeelden zien hoe hij te werk gaat. Anders dan wat zo vaak gebeurt, legt hij de arbeiders niet vast als stoere mannen aan het werk maar als individuele personen nà het werk, vaak in de kleedkamer, even opkijkend, misschien al in gedachten bij vrouw en kinderen thuis.
Soep •
Op de foto's in het laatste zaaltje is helemaal geen mens te zien. Er hangen foto's van de Atlantische Oceaan, geen weidse zeelandschappen maar eerder close-ups van zeewater. Wildschut maakte dit werk in 2005 toen hij met een vrachtschip meevoer van Rotterdam naar New York. In de bij de tentoonstelling verschenen publicatie lezen we dat de zeereis saaier uitpakte dan verwacht. En de 's nachts met een grote flitser gemaakte foto's moeten dan ook gezien worden als een experiment om de verveling te doorbreken. Bij Wildschut zelf roepen deze beelden kennelijk gevoelens op van nietigheid, ja, zelfs van angst voor de dood. Zelf kan ik me goed voorstellen dat sommige mensen het gewoon mooi vinden om zo'n stukje oceaan in de huiskamer te hangen.
Dat verveling heel vruchtbaar kan werken, blijkt wat mij betreft vooral uit het meesterlijke videofragment dat Wildschut maakte van een bord soep. De dikke soep lijkt mee te bewegen met de deining van het schip; het is alsof je naar de immense oceaan zelf kijkt, maar dan oneindig verkleind teruggebracht tot de inhoud van dit bord. Ongelooflijk hoe zoiets simpels zo kan intrigeren.
Bovenkamer •
En dan is er nog - via een wenteltrap te bereiken - de Bovenkamer. Hier biedt het museum 'een inkijkje in het hoofd (de gedachtewereld) van de kunstenaar'. In dit geval staat de schijnwerper op de totstandkoming van de Shelter-serie en het gelijknamige fotoboek. Zo zie je contactafdrukken van portretfoto's die bij de uiteindelijke selectie afvielen en schetsontwerpen van vormgever Robin Uleman.
Ook is er een recente, korte film waarin de fotograaf teruggaat naar Calais waar hij in 2005 voor het eerst 'de Jungle' binnenging. De provisorische bouwsels van toen blijken praktisch verdwenen. Wildschut heeft het over het nostalgisch aspect van fotografie: het vastleggen van dingen voordat ze verdwenen zijn. Even verderop treft hij in de duinen een paar tenten aan, wapperend in de koude zeewind. 'Ik word er behoorlijk treurig van', zegt de fotograaf, 'Wij gaan direct lekker naar huis... voor die mensen daar zit dat er niet in.' En hij herinnert zich weer hoe confronterend de de ellende was die hij de eerste keer aantrof en hoe hij tegelijkertijd getroffen werd door de schoonheid van die zelfgebouwde onderkomens. Die dubbele gevoelens verwarden hem maar juist daardoor wist hij dat hij een bijzonder onderwerp had gevonden.
SOLO - Henk Wildschut. Museum Jan Cunen. Tot en met 25 augustus 2013. Zie: www.museumjancunen.nl.
Bij de tentoonstelling verscheen een bescheiden, cahierachtig fotoboek met de titel 'SOLO'. Het werd op de markt gebracht door Uitgeverij de Kunst i.s.m. Museum Jan Cunen. ISBN 978-94-91196-53-9. Prijs € 17,95.
