Inleiding
Een van de grote problemen waar u als fotograaf tegenaan kunt lopen bij het gebruik van uw foto’s, met name op internet, is dat derden menen dat de foto ’s vrij te gebruiken zijn omdat er geen watermerk in staat. Hoe zit het nu eigenlijk met dat watermerk?
Het auteursrecht – de formele criteria
De auteursrechtelijke bescherming op een foto ontstaat van rechtswege op het moment dat de fotograaf een foto maakt die ‘een eigen oorspronkelijk karakter’ heeft en ‘het persoonlijk stempel van de maker’ draagt[1]. Die begrippen zijn in de praktijk wel eens lastig te duiden en daarom zijn ze in de loop der tijd in de jurisprudentie nader uitgewerkt.
Zo heeft de Hoge Raad in het bekende arrest over de Endstra-tapes[2] duidelijk gemaakt dat het de eis van ‘een eigen oorspronkelijk karakter’ inhoudt dat de vorm niet ontleend mag zijn aan die van een ander werk. Dat betekent dat een foto dus niet nagemaakt mag zijn van een andere foto.
Het criterium van het persoonlijk stempel van de maker houdt volgens de Hoge Raad in dat er sprake moet zijn van ‘een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes, en die aldus voortbrengsel is van de menselijke geest’. Deze eis houdt niet in dat de maker bewust een werk heeft willen scheppen. Er hoeft dus geen sprake te zijn van een vooropgesteld plan om een bepaalde foto te maken, maar de foto moet wel het resultaat zijn van de creatieve keuzes van de fotograaf zelf. Alleen wanneer een foto zo banaal of triviaal is dat daarachter geen enkele creatieve arbeid van welke aard ook valt aan te wijzen, is er geen sprake van een persoonlijk stempel.
Advertentie
Het nieuwe richtprijzenboekje 2019 is uit!
Het richtprijzenboekje dient behalve voor prijsindicatie ook als richtlijn in gerechtelijke procedures bij toewijzing van honoraria en schadevergoedingen bij geschillen. De richtprijzen zijn gebaseerd op onderzoek naar het prijspeil voor publicatie en productie. Bij de prijsberekening worden behalve resultaten van binnenlands onderzoek ook de prijzen van (EU) beheersmaatschappijen zoals het Belgische Sofam meegenomen.
Klik hier voor meer informatie
of om het boekje te bestellen.
Het auteursrecht – de formele criteria in de praktijk
De fotograaf die bij het maken van een foto zijn eigen creatieve keuzes maakt, en die kunnen uiteenlopen van een aantal technische keuzes (de belichting, type lens, soort camera) tot louter esthetische keuzes zoals de keuzes voor het onderwerp, de compositie, vlakverdeling en de hoek waaronder de foto genomen is[3], kan zich beroepen op de auteursrechtelijke bescherming van die foto.
Dit komt er op neer dat vrijwel iedere foto, zolang die niet is nagemaakt van een eerdere foto, in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming. Immers, voor vrijwel iedere foto maakt de fotograaf zijn eigen keuzes. En hoewel dat niet altijd in concrete overwegingen gebeurt, en zeker niet in overwegingen geformuleerd als ‘ik maak hiermee mijn eigen creatieve, esthetische keuzes’, zijn die keuzes er wel degelijk. Hoe ervarener de fotograaf hoe sneller die keuzes ook gemaakt worden omdat die fotograaf uit ervaring weet op welke wijze hij het best die foto kan maken die hij mooi vindt.
Zelfs bij productfotografie, waar de ruimte voor het maken van eigen creatieve keuzes vrij beperkt is, kan de foto in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming. Een in de praktijk dan gehanteerd criterium is: ‘zijn er ook andere resultaten mogelijk als andere fotografen dezelfde opdracht zouden krijgen’.
De fotograaf die een spaarlamp moet fotografen voor een folder van de bouwmarkt, krijgt daarvoor een aantal restricties van de opdrachtgever. Hoe strakker die restricties zijn, hoe minder ruimte voor eigen inbreng en hoe minder groot de auteursrechtelijke bescherming op de foto. Als de opdracht is ‘fotografeer de spaarlamp van merk X voor de folder’, dan kan de fotograaf kiezen hoe hij die spaarlamp fotografeert zolang die spaarlamp maar duidelijk zichtbaar is en het merk daarop ook.
Als de opdracht luidt ‘fotografeer de spaarlamp van merk X voor de folder zodanig dat de spaarlamp ¾ van het beeld vormt, de spaarlamp precies in het midden van de afbeelding komt, de achtergrond effen zwart is, en de spaarlamp precies op 45% ligt’ dan is er voor de fotograaf eigenlijk geen ruimte meer voor creatieve keuzes.
Het watermerk in uw foto’s?
Omdat het auteursrecht van rechtswege ontstaat zodra voldaan is aan de hiervoor genoemde criteria, is er geen enkele aanvullende formele handeling nodig om de bescherming op grond van dat auteursrecht in te roepen. Het is geen vereiste om een watermerk in de foto te plaatsen. In de meeste gevallen is dat zelfs onwenselijk omdat de foto – zeker met een watermerk in het midden van de foto – minder mooi wordt. Bovendien zal een afnemer van de foto die foto niet willen gebruiken met een watermerk erin, die wil de foto tonen zoals die is bedoeld.
Over het algemeen weten derden heel goed dat foto’s die op de website van een professioneel fotograaf staan niet zonder toestemming mogen worden gebruikt, de kans dat foto’s direct vanaf uw website gekopieerd worden zonder voorafgaande toestemming is dan ook niet zo groot. En om uw foto’s op uw eigen website zo goed mogelijk over te laten komen, is een watermerk in de foto ook niet altijd de beste oplossing. Wel kunt u op andere manieren aangeven dat de foto’s auteursrechtelijk beschermd zijn. Bijvoorbeeld door het plaatsen van een duidelijke waarschuwende tekst op uw website en/of door het steevast opnemen van de vermelding © en uw naam in of direct onder uw foto’s. Wanneer u dan ook uw tarieven vermeldt op uw website en daarin meldt dat ook het gebruik zonder toestemming voor privé of niet-commerciële doeleinden niet is toegestaan, zal dat dan ook duidelijk zijn voor wie vanaf uw website wil kopiëren.
Meestal gaat het mis als derden uw foto zien op de website van degene aan wie u de foto rechtmatig heeft geleverd. Om te voorkomen dat een derde denkt dat de foto rechtenvrij is als er geen watermerk in staat is dan ook raadzaam om met de afnemer van de foto overeen te komen dat daar waar mogelijk nadrukkelijk wordt vermeld dat de foto auteursrechtelijk beschermd is door middel van het bekende © teken en met vermelding van de naam van de fotograaf. Deze copyright notice is dus geen voorwaarde voor auteursrechtelijke bescherming maar heeft een belangrijke functie als waarschuwing. Eveneens is het raadzaam om met de gebruiker van de foto te overleggen over de technische mogelijkheden om de foto tegen ongevraagd kopiëren te beschermen.
Conclusie
Het plaatsen van een watermerk in uw foto’s is geen vereiste en ook niet altijd mogelijk. Wel is het raadzaam om zo goed mogelijk aan te geven dat uw foto’s auteursrechtelijk beschermd zijn en dat ook af te spreken met de afnemers van uw foto’s. In zijn algemeenheid geldt dat het belangrijk is om gemaakte afspraken op papier te zetten waarbij zowel de toegestane gebruiksmogelijkheden als de beperkingen worden vastgelegd. Dat voorkomt misverstanden over het gebruik van uw foto’s.
