Amsterdam door de lens van een clandestiene camera

door: Carina Nods

Carina Nods werkte jarenlang als vormgever en tekstcorrector voor Intermediair, en schreef voor dit weekblad en andere media over beeldende kunst. Voor PhotonMagazine schrijft zij vanuit een persoonlijke beleving over fotografie in het dagelijks leven.
Stuur Carina een e-mail.

portfolio

advertentie

Innova IFA24 210 gr/m2

Prachtig fine art mat papier voor een vriendelijke prijs

Klik hier voor meer informatie

Het is een wereld die je je nauwelijks meer kunt voorstellen. Want nu loopt iedereen met een mobieltje met camera rond, en nieuws en foto’s van een gebeurtenis verspreiden zich razendsnel. Achtergrondinformatie komt tegenwoordig van de mensen in de straat, nog eerder dan van professionele nieuwsjagers. Moeilijk je te realiseren dat het ooit anders was; dat mensen leefden in een stad waar hele wijken waren afgesloten, en waar je die wijk slechts op twee plekken in of uit kon. 

De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog lijkt voor ons, ruim zestig jaar later, bekend, toch is het verbijsterend foto’s van de bezetting en de Jodenvervolging te zien; beelden van het dagelijks leven toen in Amsterdam. Verbijsterend dat het dezelfde stad was als waar ik nu doorheen fiets; ik zie foto’s van een stad met veranderde straatnamen ‒ in 1942 heette de Sarphatistraat “Muiderschans”, en stond er bij de ingang van het Oosterpark een bord “Verboden voor Joden”, net als bij de markt op de Albert Cuypstraat.

Verdekt opgesteld •

In een vitrine van het Verzetsmuseum staat de camera waarmee Karel Bönnekamp fotografeerde, een Agfa Karat 6.3. Hij had ’m gekocht toen zijn eerste kind was geboren, en hij ontwikkelde zich in de loop der tijd tot een gedreven amateurfotograaf. In de oorlogsjaren werkte hij voor de landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers, en fietste daarvoor de hele stad door. Overal waar hij kwam maakte hij foto’s van alles wat hem opviel en wat hem niet aanstond aan de Duitse bezetting.

Dat ging heimelijk, want fotograferen was verboden. Verdekt opgesteld in een portiek of vanachter het beslagen raam van een café maakte Bönnekamp haastig zijn opnamen. Hij woonde op het Stadionplein bij het Olympisch Stadion, en vanuit zijn raam zag hij mensen met hun hondjes gelaten in de rij staan. De Duitsers namen die huisdieren in beslag om ze, voor de troepen uit, een mijnenveld in te jagen. Bönnekamp legde zo beelden vast van door de officiële geschiedschrijving bijna vergeten gebeurtenissen, als ook de rijen mensen bij de fietsenvordering bij het stadion. In een stille straat fotografeert hij een fiets waaraan iemand een autopedwieltje zette als voorwiel, om vordering te voorkomen. En mooie opname die gemaakt in een andere tijd vooral een creatieve uiting zou tonen.

Onvoorstelbaar •

Foto’s die we kennen van de Tweede Wereldoorlog zijn voornamelijk die van de bekende professionele fotografen, veelal gemaakt in de hongerwinter met de camera vanonder een jas of verstopt in een tas. De foto’s van amateurs als Bönnekamp verdwenen bij de mensen thuis in de kast, en zijn pas de laatste jaren te voorschijn gekomen. Bijzonder is dat Bönnekamp erin geslaagd is de Jodenvervolging uitgebreid vast te leggen, zoals de foto die hij maakte in de Wijttenbachstraat: bewaakt door soldaten met geweren vervoert een volle tram Joden voor deportatie naar het Muiderpoortstation. Een man en een vrouw lopen er gezellig gearmd langs. Op de Hogeweg wordt het huis van een gedeporteerde familie leeggehaald. Mensen staan in de rij voor tabak en voedsel, men schikt zich in de omstandigheden.

Als om ons bewust te maken van het onvoorstelbare, projecteert het museum enkele foto’s op de wand. In het voorjaar van 1943 is de brug bij de Muiderpoort, met op de achtergrond de houten gebouwen van Artis, vanwege een razzia gesloten. Langzaam overvloeiend kleuren in het zwart/wit beeld de lucht blauw en de bomen groen, we zien voorjaarsbloesem en er verschijnt een zebrapad, de afzetting vervaagt en auto’s en fietsers rijden over de brug, zoals je er net zelf hebt gereden.
Een plek in de hedendaagse stad, vol beladen geschiedenissen.