Advertentie
Richtte PhotoEspana vorig jaar de schijnwerpers op Spanje zelf, ditmaal stond het grote Spaanse fotofestival geheel in het teken van fotografie uit Latijns-Amerika. Een terugblik.
Mexico en fotografie vormen al vanouds een haast onlosmakelijke twee-eenheid. Beroemde fotografen als Edward Weston, Paul Strand en Cartier-Bresson vonden er inspiratie voor talloze meesterwerken. Maar ook het land zelf bracht grote namen voort, zoals Manuel Álvarez Bravo en Graciela Iturbide. Niet zo vreemd dus dat Mexico een prominente plaats innam in de 17e editie van PhotoEspana die geheel in het teken stond van fotografie uit Latijns-Amerika.
Ik bezocht het festival tijdens de drie dagen durende perspreview toen nog niet alle tentoonstellingen van start waren gegaan. Alberto Diaz Gutiérrez (1928-2001), beter bekend als Korda, mocht het spits afbijten. De Cubaanse fotograaf werd wereldberoemd door het miljoenen keren gereproduceerde portret van guerrillero Che Guevara. Maar in Museo Cerralbo, gevestigd in een schitterende stadsvilla van een 19e eeuwse rijkaard, werd een geheel andere kant van zijn werk getoond. Want Korda mocht dan de Cubaanse Revolutie omarmen, het liefst werkte hij toch als modefotograaf met mooie vrouwen. Dat hij zich daarbij liet inspireren door Amerikaanse meesters als Irving Penn en Richard Avedon is hier en daar goed te zien. Zelfs bij de in opdracht gemaakte foto's van vrouwelijke soldaten proef je als het ware dat hij meer van vrouwen hield dan van de revolutie.
Muziek en fotografie •
'Latijns-Amerika is een stad ten zuiden van de Verenigde Staten'. Zo kun je de titel vertalen van een tentoonstelling in het Casa de América. Er was werk te zien van liefst 99 fotografen die de afgelopen zeven jaar mee hebben gedaan aan het eerder genoemde forum Trasatlántica. Het werk was op een bijzondere manier gepresenteerd: verdeeld over 18 groepen die elk weer verwezen naar een bepaald liedje en een bepaalde sfeer, van paradijselijk tot gewelddadig. De gedachte erachter: muziek roept vaak gevoelens en herinneringen op en daar kun je ook bepaalde foto's bij kiezen. Origineel bedacht, maar het werkte bij mij niet en leidde me ook af van de foto's zelf, terwijl er prachtig werk bij zat. . Vermoedelijk zou het concept sterker gewerkt hebben als elke groep foto's in een aparte ruimte gehangen had, met op de achtergrond de muziek van het betreffende nummer. (Nu kon je het desgewenst oproepen via een QR-code). Maar dan nog zou de taalbarrière denk ik een probleem zijn geweest.
Uit de schaduw •
Het Circulo de Bellas Artes is een monumentaal 19e eeuws complex met een zee aan expositieruimte. Er waren drie zeer uiteenlopende tentoonstellingen ingericht. Verrassend vond ik, om te beginnen, het retrospectief van Lola Álvarez Bravo (1903-1993). Een fotograaf die gerust wat meer uit de schaduw gehaald mag worden van haar veel beroemdere echtgenoot Manuel. Dat haar werk af en toe doet denken aan het zijne, heeft natuurlijk ook te maken met dezelfde tijd en soms dezelfde onderwerpen. Bijzonder vond ik de foto's die zij maakte voor een boek over het toeristische Apaculpo dat in 1951 verscheen. Daaronder ook de als triptiek gepresenteerde serie 'Los Martirios', drie foto's van prostituees.
Lola Álvarez Bravo heeft net zoals haar man surrealistische trekjes, maar is denk ik aardser, sensueler. Bovendien is zij een pionier op het gebied van fotocollages. "Daarin onderscheidde ze zich duidelijk van Manuel die zich in zijn fotografie verre hield van elke vorm van manipulatie", aldus curator James Oles.
'Kinderwunsch' •
Opmerkelijk vond ik ook de grote tentoonstelling 'Kinderwunsch' van de eveneens uit Mexico afkomstige Ana Casas Broda. Zeven jaar werkte zij aan een fotoproject over het moederschap met zichzelf en haar twee kinderen in de hoofdrol. Zwangerschap, geboorte, borstvoeding, de eerste tandjes, een plukje babyhaar, nageltjes, een bloederige navelstreng, spelen met de kinderen - alles vastgelegd in tientallen foto's op soms meer dan levensgrote formaten. "De meeste foto's heb ik gemaakt met een zelfontspanner", vertelde de fotografe. "Maar die van de geboorte zijn van mijn man."
Op de vraag waarom veel foto's aan de donkere kant zijn, antwoordt ze "Deels omdat ik zelf geen goede herinneringen heb aan mijn eigen kindertijd."
Het werk gaat niet alleen over hoe het is om moeder te zijn maar ook over zulke zaken als naaktheid, sensualiteit, onvruchtbaarheid en identiteit. Er is ook een boek van gemaakt. "Je moet echt de Engelse versie hebben", zegt ze, "Want de tekst is heel belangrijk."
En dan was er nog de bescheidener maar daarom niet minder interessante tentoonstelling van historische foto's over Indianen in Ecuador. De oudste foto dateerde van ca. 1865 en liet een vrouw zien in een rok van vogelbotjes. Sommige foto's waren door missionarissen gemaakt, andere door professionele fotografen. Fotografie in het spoor van de kolonisatie van het Amazonegebied, rijk aan rubber voor de opkomende auto-industrie.
Platinum prints •
PhotoEspana dankt zijn succes mede aan het grote aantal organisaties, (overheids)instellingen en bedrijven die eraan meewerken. Zo hoort ook Loewe, een chique winkelketen gespecialiseerd in luxe tassen en andere producten, al enige tijd tot de partners. En in één van de vestigingen in de Spaanse hoofdstad was nu een prachtige tentoonstelling te zien, gewijd aan de Italiaans-Mexicaanse fotografe Tina Modotti (1896-1942). Ik kende haar werk van diverse boeken - denk onder meer aan haar kunstenaarsportretten en die ene haast abstracte foto van telegraafpalen - maar oog in oog staan met platinum prints en andere vintage prints is toch een ander verhaal. In de zeven jaar dat zij fotografeerde maakte Modotti niet veel meer van 500 foto's. Slechts 150 zijn bewaard gebleven en 50 daarvan waren hier bijeen gebracht. Ongelooflijk als je beseft dat menig hedendaags fotograaf al blij mag zijn als één op de 500 foto's die hij schiet, expositiewaardig is.
'Latin Fire' •
Voor de wat mij betreft twee meest indrukwekkende tentoonstellingen van heel het festival moest je naar CentroCentro Cibeles, het schitterende voormalige, vroeg 20e eeuwse Palacio de Telecomunicaciones. In 'Latin Fire' was een grote selectie te zien uit een buitengewoon rijke particuliere collectie. Via 180 foto's van 60 Zuid-Amerikaanse fotografen uit 7 landen reisde je als het ware door de tweede helft van de vorige en het begin van deze eeuw langs branden, revoluties, protestdemonstraties, maar ook langs bruiloften, spelende kinderen, nachtelijk vertier, prostituees en travestieten. En dan niet op een fotojournalistieke manier maar in allerlei vormen van documentaire en (kunst)fotografie. Sommige kunstenaars maken zelfs gebruik van fotokopieën of krantenknipsels.
Bij gelegenheid van de tentoonstelling werd een boek uitgegeven door La Fabrica, de grote drijvende kracht achter PhotoEspana. Gelukkig is er ook een Engelse versie van de tekst in opgenomen. ( Dat kan helaas niet gezegd worden van de teksten die bij diverse tentoonstellingen uitsluitend Spaans waren - alsof het om een nationaal in plaats van internationaal festival ging).
Dreigender en extremer •
Een paar verdiepingen hoger was een andere grote tentoonstelling te zien onder de titel 'Develar y detonar. Fotografía en México, ca. 2015/ Revealing and Detonating. Photography in Mexico, ca. 2015'.
In vergelijking met 'Latin Fire' is de sfeer hier meteen meer geladen, dreigender. Natuurlijk, ook daar was op diverse foto's sprake van criminaliteit en geweld maar dit komt veel dichter bij je en is ook extremer. Bovendien: de meeste foto's bij 'Latin Fire' horen bij de vorige eeuw terwijl we hier geconfronteerd worden met 'Mexico, ca. 2015’. Het is niet op de laatste plaats het Mexico dat al jaren geteisterd wordt door wrede, gewetenloos moordende drugsbendes. En al gaat een deel van de hier getoonde foto's ook over andere, soms zelfs vrolijke zaken, overheersend blijft het gevoel van dreiging. Zodat je ook niet vreemd opkijkt als je op een gegeven moment over een in het water gedumpt lijk met op de rug vastgebonden handen loopt, een levensgroot op de vloer gedrukte foto.
Naast foto's waren er ook video's te zien, onder meer van Maya Goded, één van mijn favoriete Mexicaanse fotografen. Geprojecteerd op twee muren zag je links troosteloze beelden van de beruchte grensstad Ciudad Júarez en rechts kinderen. Op de vraag van Goded wat ze het liefst zouden willen, blijft het ene kind zwijgend voor zich uitkijken terwijl het andere de wens uitspreekt dat er niemand meer vermoord wordt.
'Je went eraan' •
Je zou kunnen zeggen dat bij de tentoonstelling een catalogus is verschenen maar dat doet de schitterende publicatie geen recht. Want net zoals de tentoonstelling werkt het gelijknamige boek als een prachtig gecomponeerd geheel. Het werd ook samengesteld door de curatoren: de reeds hierboven genoemde Ana Casas Broda, Gabriela González Reyes en Gerardo Montiel Klint.
Hoe kun je in zo'n land als Mexico leven? vroeg ik de laatste. "Je went eraan", antwoordde hij. "Maar aan de andere kant zijn we het geweld wel moe. Kijk, de foto van de vermoorde man in het water hebben we op de vloer aangebracht om de bezoekers te confronteren met: hoe kun je aan geweld voorbij lopen zonder op of om te kijken? Ik heb daar net nog een rondleiding gegeven aan de ambassadeur van Mexico in Spanje - ze voelde zich nogal ongemakkelijk. Maar dat is juist het punt, je moet het zien: dit is hoe het er in Mexico voorstaat, laten we er iets aan doen".
Los van deze politieke boodschap wilden de curatoren via deze tentoonstelling ook een podium bieden aan 53, voor het merendeel jonge, min of meer onbekende fotografen die vaak grote risico's nemen om hun verhaal te kunnen vertellen. Het is te hopen dat de tentoonstelling ook in Nederland te zien zal zijn. Maar eerst komt Mexico zelf aan de beurt. In oktober gaat de tentoonstelling in Mexico-City van start. Monile Klint: "Dat zal een shock geven."
Schilderachtig •
Het Mexico dat ik een dag later aantrof in het Museo Lázaro Galdiano leek tot een andere wereld te horen. Het is het Mexico van Manuel Carrillo (1906-1989) die het land en zijn bewoners vastlegde op een schilderachtige manier, passend in de zowel pictoriale als humanistische traditie. Bij sommige foto's kreeg ik heel duidelijk het idee dat Carrillo de aangetroffen werkelijkheid gebruikte om een geheel eigen beeld te maken dat het anekdotische overstijgt. Op de tentoonstelling hingen overigens ook werken van fotografen die hem geïnspireerd hebben, onder wie Ansel Adams, Edward Weston en - daar is hij weer - Manuel Álvarez Bravo.
Rituelen •
De officiële opening vond ook dit jaar plaats in de schitterende Real Jardin Botánico. In de daar gelegen paviljoens waren tentoonstellingen ingericht van de bekende Braziliaanse fotograaf Mario Cravo Neto (1947-2009) en Julio Zadik (1916-2002) uit Guatemala.
Zadik is zo'n fotograaf die overal schoonheid ziet, of het nu om weerspiegelingen gaat of twee oude breisters in Parijs. Neto Cravo heeft meer te vertellen en intrigeert op verschillende manier. Dynamische en realistisch zijn z'n kleurrijke grotestadsgezichten, raadselachtig, soms surrealistisch, z'n studioportretten in zwart-wit van mensen die rituelen lijken uit te voeren met dieren, stenen, maskers of andere voorwerpen. De fotograaf bezigt 'een artistieke taal die religie en erotiek, geweld en drama, natuur en cultuur vermengt', aldus de festivalcatalogus.
Afvalbergen •
En dan waren er nog diverse andere grote tentoonstellingen, die overigens niet allemaal over fotografie uit Latijns-Amerika gingen. Niet op de laatste plaats mag hier vermeld worden Constructing Worlds: Photography and Architecture in the Modern Age, een aantrekkelijke, zeer omvangrijke tentoonstelling met een buitengewoon brede blik op het onderwerp: van de geëngageerde fotografie van Walker Evans uit het Amerika van de jaren dertig tot de typologieën van de Bechers, en van de oorlogsruïnes die Simon Norfolk in Afghanistan vastlegde tot de door afvalbergen overspoelde wooncomplexen die Bas Princen in Cairo trof. Ook deze tentoonstelling zou denk ik in Nederland een breed publiek kunnen trekken.
Latin fire. Otras fotografias de un continente. Maria Wills en Alexis Fabry (samenstelling). La Fabrica/Toluca éditions. Isbn 978-84-16248-11-7. Prijs € 40,-.
Develar y detonar. Fotografía en México, ca. 2015/ Revealing and Detonating. Photography in Mexico, ca. 2015. Ana Casas Broda, Gabriela González Reyes en Gerardo Montiel Klint (samenstelling). Conaculta/Centro de la Imagen (Mexico)/ RM Verlag. Isbn 978-84-16282-11-1. Prijs € 47,-.
