Openbaar tonen en openbaar maken

door: Kitty van Boven

Mr. Kitty van Boven
advocaat

i-ee
Anna van Renesseplein 8
1911 KN Uitgeest
Tel. 06-23118461, Tel. 0251 - 36 20 37, Fax 0251 - 36 20 47, e-mail.

Inleiding

Zo af en toe word mij wel eens gevraagd hoe het ook alweer zit met het openbaar maken van foto’s die gemaakt zijn van bouwwerken. Op zo’n bouwwerk kunnen namelijk auteursrechten rusten, denk aan de auteursrechten van de architect op een bijzonder kantoorgebouw of een bepaalde brug. Als daar dan een foto van gemaakt wordt (verveelvoudiging) die dan weer gepubliceerd wordt (openbaarmaking) dan zou er zomaar eens sprake kunnen zijn van inbreuk op de auteursrechten van die architect.

De wet

De auteurswet onderkent in artikel 10 Aw inderdaad dat op een bouwwerk, en dat kan bijvoorbeeld zo’n kantoorgebouw of een brug zijn maar ook een standbeeld of stadsmeubilair, als het ontwerp daarvan maar voldoende oorspronkelijk en origineel is, auteursrechten kunnen rusten. Als dat het geval is, dan zou volgens de algemene hoofdregel dat verveelvoudiging en openbaarmaking zonder toestemming van de maker niet is toegestaan, het openbaar maken van foto’s van dat kantoorgebouw of die brug, inbreuk maken op de auteursrechten van de architect.
De wetgever heeft wel voorzien dat in bepaalde situaties tot problemen zou kunnen leiden. Denk aan het bedrijf dat op haar drukwerk graag een afbeelding van het pand waar zij in gevestigd is wil tonen, of de reisgids die een beschrijving wil geven van de betreffende brug. Om die reden is artikel 18 Aw opgenomen dat een beperking op het auteursrecht inhoudt. Onder een aantal voorwaarden mag een afbeelding van een dergelijk werk dan ook verveelvoudigd en openbaar gemaakt worden.

De voorwaarden

Als eerste voorwaarde geldt dat het werk in kwestie een blijvend karakter moet hebben. Tijdelijke werken zoals bijvoorbeeld een tijdelijk geëxposeerd standbeeld vallen niet onder de uitzondering maar onder de algemene bepalingen van het auteursrecht.
De tweede voorwaarde is dat het werk in een openbare plaats staat. De openbare weg valt daar in elk geval onder maar ook voor het publiek vrij toegankelijke gebouwen zoals bijvoorbeeld een stationshal. Staat een standbeeld in een stationshal, dan wordt geacht dat het in een openbare plaats staat.
De derde voorwaarde is dat alleen ‘afbeeldingen’ onder de uitzondering vallen. Het is dus toegestaan om foto’s te maken van gebouwen aan de openbare weg, de brug waarover de openbare weg loopt en het standbeeld in de stationshal maar het is niet toegestaan daar zonder toestemming van de maker een maquette van te maken. Dat is immers geen ‘afbeelding’.
De laatste voorwaarde is dat het werk moet worden afgebeeld zoals het zich daar bevindt, dus dat er geen bewerkingen mogen plaatsvinden en dat het werk niet uit zijn context mag worden gehaald.
Dus: een ansichtkaart van de Erasmusbrug mag, een driedimensionale uitvoering als sleutelhanger niet. Een foto van het kantoorgebouw mag door het bedrijf dat daarin gevestigd is worden gebruikt op haar drukwerk, het uitdelen van maquettes van dat gebouw als relatiegeschenk niet. De reisgids mag een foto van het standbeeld in de stationshal tonen, maar niet een gestileerde tekening waarbij de verhouding zijn veranderd.

Een casus

Een ontwerper heeft een kunstwerk gemaakt dat als bouwwerk in de zin van de auteurswet betiteld kan worden. Het kunstwerk is bevestigd aan de gevel van een bedrijfspand gevestigd aan de openbare weg en het is de bedoeling dat het kunstwerk daar tot in de eeuwigheid blijft hangen. Het kunstwerk is bijzonder origineel en oorspronkelijk en niet in discussie is dat dit kunstwerk auteursrechtelijk beschermd is.
Een fotograaf maakt van dit kunstwerk zoals het zich daar bevind, dus met duidelijk de gevel op de achtergrond een foto en die foto wordt openbaar gemaakt in de plaatselijke krant. Het gaat hier om een afbeelding van een bouwwerk dat bedoeld is voor permanente plaatsing in een openbare plaats dus het maken en openbaar maken van de betreffende foto is toegestaan op grond van de uitzondering van artikel 18 Aw zonder toestemming van de ontwerper van het kunstwerk.
Nu is de betreffende foto zelf ook auteursrechtelijk beschermd omdat die het resultaat is van de eigen creatieve keuzes van de fotograaf en die keuzes ook tot uitdrukking komen in de foto. Het bijzondere van het geval wil dat als de betreffende ontwerper de foto van het kunstwerk openbaar moet maken, hij wel voorafgaande toestemming aan de fotograaf moet vragen omdat er anders sprake is van inbreuk op de auteursrechten van de fotograaf. Dat kan tot vreemde situaties leiden en het is daarom aan te raden hierover bij het nemen van de foto al een praktische afspraak over te maken.

Conclusie

Kort samengevat komt artikel 18 er op neer dat een bouwwerk dat openbaar getoond wordt, ook openbaar gemaakt mag worden mits aan de genoemde voorwaarden is voldaan.