Pasfoto’s weer eens onderwerp van strijd

Pasfotografie redding van de publieksfotograaf?

door: Jurriaan Nijkerk

Jurriaan Nijkerk. Is ruim vijfendertig jaar fotograaf. Hij werkte o.a. voor Philips, Gasunie en Witteveen + Bos raadgevend ingenieurs. Voor het NOB 'deed' hij (pop)concerten en theaterfotografie. Twee maal werd het team, waarvan hij deel uitmaakte, genomineerd voor de Nationale Coiffure Award. Hij was bestuurslid bij BFN en SVFN en had zitting in de examencommissie van de Nederlandse Fotovakschool.
Vanaf het eerste nummer van het vakblad DeFOTOgraaf leverde hij redactionele bijdragen en hij was ruim een decennium hoofdredacteur. 'Bij mijn aantreden was het doel een nieuwe opzet neer te zetten voor DeFOTOgraaf: een blad dat over fotografen en fotografie moest gaan. De opzet was ook internationaal, ik had mij ten doel gesteld België en Nederland te bestrijken, dat is ook gelukt. Het nummer van augustus 2010 was mijn laatste nummer, het werd weer eens tijd voor iets anders.'
www.jurnijkerk.com.
Stuur Jurriaan een e-mail.

Er zit handel in de pasfoto, zo lijkt het. Over die pasfoto is altijd al veel te doen geweest. Meestal werd het ding bekeken als iets uit het onderste van de markt. Je moest ook vooral geen goede pasfoto’s maken van de krentenwegende baas, want dan werd het een portret. ‘En daar hangt een ander prijsje aan.’

Gelukkig deed ik korte tijd een soort stage, ergens waar de pasfoto zowat verheven was tot kunst. Een portret was het niet, er werd alleen maar een handwerkafdrukje gemaakt van 4x5 centimeter.  Maar het fotootje moest wel uiterst perfect zijn en subliem uitgelicht. Later kwam ik te werken bij een Polaroidminded fotozakenman, ‘Als het er maar op staat.’ Twee werelden van uitersten.

Tegenwoordig is het volgens het voorschrift, de fotomatrix, een saai product waar kraak noch smaak aan zit.  Een van mijn bekenden hangt zijn paspoort regelmatig in de kelder ‘omdat het ongedierte verjaagt’, zegt-ie.

De voorschriften waren vroeger vrij onduidelijk. En verschilden nogal eens per gemeenteambtenaar. Dit leidde er toe dat er op een gegeven moment een opzetje van handige handelaren en overheid was om een standaard pasfoto-uitrusting verplicht te stellen ‘om kwaliteit te waarborgen’. Er schijnen telkens weer mensen te zijn die menen dat ambachtelijke kwaliteit te danken is aan gebruikte apparatuur, volgens het principe ‘mijn chirurg maak nooit fouten, hij maakt gebruik van dure merkmessen...’

En zo af en toe kwamen er ideeën van politieke of commerciële zijde om automaten neer te zetten op gemeentehuizen, gemakkelijk en een constante kwaliteit. Alsof iedereen een universeel hoofd heeft.

In onze tijd moet alles technologisch verantwoord gaan. De kenmerken van de pasfoto werden in Nederland in 2007 definitief vastgelegd in de ‘Fotomatrix’, deze staat op onze servicepagina.  Volslagen smakeloos, niet het herkenbare karakter van de persoon maar de technische gezichtskenmerken worden nauwkeurig weergegeven. Er zijn een aantal strenge eisen geformuleerd waaraan de foto moet voldoen. Geen emotie, geen glimplekken, recht in de lens kijken. En vooral de mond gesloten houden. Dit terwijl er zo veel mensen zijn die dan zelfs door hun betere helft niet worden herkend…

Nu ligt hier voor de vakfotograaf die voor het publiek werkt een grote kans. Het vervaardigen van pasfoto’s is, zelfs bij een bescheiden prijs, uiterst lucratief. De hele bevolking komt voor je lens. Paspoorten en identiteitsbewijzen, ov-kaarten, rijbewijzen, verklaringen, sollicitatiebrieven,  de biblio-  dan wel discotheek, collegekaarten, sportlicenties, de datingsite, je kunt het zo gek niet bedenken of er moet wel een pasfoto voor worden gemaakt. Volgens een collega zit  iedereen gemiddeld een maal per twee jaar naar het pasfotohok. Denk eens aan een stadje met 40.000 inwoners boven de vijftien jaar…

Een ander aspect is dat de fotograaf bij het maken van een pasfoto met de klant in contact komt. Mits de fotograaf zich daarvoor inzet en niet, zoals regelmatig gebeurt,  de pasfoto ‘afraffelt’, kunnen hier in goed contact met de klant nieuwe opdrachten uit voortvloeien.

Drie partijen

In het marktaanbod zijn drie partijen te onderscheiden:

1. Uiteraard de vakfotograaf, die met vakbekwaamheid in staat is om foutloos aan de eisen van de fotomatrix  te voldoen en zo het ‘perfecte packshot’ van de mens te maken.
2. De ‘drogist’ die de pasfoto’s ‘er bij doet’  en andere branchevreemde bedrijven.
3. De wit en bruingoedspecialist, het tankstation, de supermarkt. Meestal bedrijven waar geen vakbekwaamheid aanwezig is en dus een automaat wordt geplaatst.‘

Drie soorten apparatuur

1. De pasfotocamera en uiteraard de ‘gewone’ camera, die je meest bij fotografen ziet, plus een of twee flitsers.
2. De automaat die door de geportretteerde wordt bediend. Op grond van aanwijzingen van het apparaat, soms primitief, soms zeer geavanceerd. Het apparaat regelt hier de belichting.
3. De automaten die ‘onder toezicht’ van een, meestal niet-fotograaf, opereren. Soms met een resultaat met een niet onaardige kwaliteit.

De tender is door de overheid uitgeschreven omdat deze, zoals ook in de tender omschreven, één apparaat wil waarmee reisdocumenten en rijbewijzen en alles wat daar mee samenhangt geautomatiseerd kan worden uitgegeven. Met natuurlijk de gebruikelijke en noodzakelijke ambtelijke controle.

Dat dit ook geld gaat kosten, en de nodige voeten in de aarde heeft zal duidelijk zijn. Wij hoeven alleen maar te kijken naar de OV-kaart, de DigID affaire, de JSF, de hoge snelheidstrein, de financiële en praktische aspecten van de privatisering van vervoerbedrijven, zorgverleners en ziektekosten, de ‘ZZP-besparingen’. Leuke ideeën, in detail bedacht maar zonder naar een samenhang met andere factoren te kijken waardoor kosten hoger uitvallen of de ‘innovatie’ zelfs flopt..

Volgens een opgaaf van de Fotografenfederatie zijn er op dit moment 2000 punten in Nederland waar pasfoto’s worden gemaakt. Wanneer wij het bevolkingscijfer bezien (situatie 2010) is er volgens het CBS sprake van rond de 17 miljoen inwoners waarvan een slordige 75% boven de twintig is. Dat betekent dat er zo’n 13 miljoen mensen een of meer pasfoto’s nodig hebben. Uitgaande van de voorzichtige schatting van één setje per drie jaar, dan hebben wij het over een markt van 4,3 miljoen pasfoto’s per jaar, dat zijn gemiddeld zo’n 2.000 pasfotosetjes per pasfotohokje!

Bij de vakfotografen kwam ik prijzen tegen tussen de € 6,60 en € 15,-. Dit betekent dat de gemiddelde vakfotograaf een slordige € 20.000 per jaar kan omzetten.

Saillant detail is dat SNF een onderzoek heeft laten doen naar de kwaliteit van de door hen ‘gecertificeerde’ fotografen met als uitslag dat men gemiddeld ondermaats presteerde…  Nu kan ik mij niet aan de indruk ontrekken dat SNF ook niet fotografen maar de fotohandel, dus ook bij voorbeeld Primerawinkels en kappers, certificeert maar dit is een aanname.

Op dit moment komen er ook online-aanbieders waar je gezeten achter je eigen beeldscherm zelf een pasfoto kunt laten maken, of waar je een pasfoto naar toe zendt waarvan een repro wordt gemaakt. Dan gaan de prijzen wel iets verder omlaag, het resultaat is, in ieder geval niet door mij, te garanderen….

In België heeft de Nationale Beroepsvereniging het een en ander indertijd samen met de overheid beter geregeld. Uit een onderzoek bleek dat de Belgische Vakfotograaf goedkoper kon werken dan de ‘technische bedenksels’. En met veel lagere uitval. Een citaat uit een van haar publicaties:

De burger krijgt een prijsvermindering van minstens 8 euro voor zijn internationaal paspoort als de pasfoto bij een erkende fotograaf is gemaakt. Die foto wordt door de vakfotograaf rechtstreeks digitaal aan de bevoegde gemeentelijke dienst bezorgd, wat de burger een extra verplaatsing naar het gemeentehuis bespaart. Dat is de Vereniging van Beroepsfotografen overeengekomen met het ministerie van Buitenlandse Zaken. (belga/ka)

Het is zelfs zo dat na een gesprek met het kabinet Di Rupio de overheid er uiteindelijk geen voorstander meer van is om pasfoto’s door een gemeentelijk ambtenaar te doen maken: www.beroepsfotografen.be/activiteiten/dossier-pasfotos

Door deze tak van publieksfotografie in handen te geven van de overheid of niet-vakfotografen zoals handelaren in stofzuigers, grootgrutters of  dierenhandelaren, wordt er een belangrijke bron van inkomsten en dus werkgelegenheid van de fotograaf-op-de-hoek simpelweg om zeep gebracht.

Ernstig is dat redacteuren van bepaalde fotobladen de mening ventileren dat de strijd reeds is gestreden en dat pasfotografie door de vakman niet meer van deze tijd zou zijn. Of stellen dat het ‘zo’n vaart niet loopt’. De fotograaf, in feite de broodheer van de redactie, zal júist door de eigen vakpers ondersteund dienen te worden.

De fotograaf zal zelf wel de hand in eigen boezem moeten steken, het is aan de eigen organisaties van de fotografen om een goede certificering in te stellen met een sluitende kwaliteitscontrole bij de beroepsbeoefenaar. Op deze wijze kan een belangrijke vorm van werkgelegenheid in stand worden gehouden.

Dat branchevreemde aanbieders of  overheden, al dan niet gewapend met (kostbare) technologische wangedrochten, waarvan de uitvoer ook nog eens door ‘deskundigen’ moeten worden gecontroleerd, kwalitatief beter en goedkoper kunnen werken dan de in het fotovak geschoolde beroepsman of vrouw lijkt zeer twijfelachtig. Het veelgehoorde argument dat dit de ‘toekomstige technologische ontwikkeling’ zou zijn blijkt nergens uit en is net zo onzinnig als het pleiten voor cholesterol verlagende friet...

PhotoNmagazine zou er voor willen pleiten om de pasfoto’s door de daarvoor gecertificeerde vakfotograaf te laten maken. In afgelegen gemeenten waar geen fotograaf beschikbaar is zeker een andere oplossing te vinden. Ten slotte is er in een dergelijke gemeente vaak ook geen garage, supermarkt of benzinepomp.

Ten slotte, de noodzakelijke certificering zou bij voorkeur moeten worden ondergebracht bij een onafhankelijke commissie, dus zonder directe banden met de commercie. Men zou kunnen denken aan een commissie bestaande uit afgevaardigden van de Fotografenfederatie, de Nederlandse Fotovakschool en een gecommitteerde van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

Zoals Lars Boering, directeur van de Fotografenfederatie, al stelde in een Linkedin discussiegroep is er overleg met dit dossier gaande.  Het laatste woord is hier kennelijk nog niet over gesproken.