Nu word ik altijd een beetje kregel wanneer een zich fotograaf noemende beroepsbeoefenaar om 'tips' vraagt. Wat is de beste belichting voor een groepsportret? Welke lens is het beste voor het fotograferen van een olifant? Ik moet binnenkort mijn eerste huwelijksreportage maken, heeft er iemand nog tips voor mij?
Dan denk ik dat deze mensen hiervoor een opleiding moeten hebben gevolgd en dat het bijna misdadig is hen met een dergelijk niveau op de maatschappij los te laten. Maar in dit geval is het anders.
Iemand opende de discussie met het statement dat je best kunt sjoppen wanneer de klant daarom vraagt. Aan de andere kant, je mag ook je mening geven als vervaardiger van het portret. Moet je natuurlijk wel een mening hebben.
Een oudgediende had wel zo'n mening. “Fotografeer toch iemand zoals deze is. Tenzij het om een fotomodel gaat, dan gebeuren er heel veel aanpassingen vóór, tijdens en na de opname. Leve Fotosop…”
Daarin herkende ik mijn verbijstering tijdens de eerste modesessie die ik meemaakte. Ik was nog in opleiding. Er kwam een heel iel grijs en grauw muisje binnen. Nadat ze uit de visagie kwam was ze amper te herkennen, ik had er zo mee op stap gewild. De fotograaf waar ik bij mee mocht lopen vertelde mij dat zij een internationaal topmodel was.
Terug naar de discussie, een student fotografie reageerde als volgt: “Is het misschien niet zo dat de meeste mensen met een 'handicap' dit soms willen omdat zij voelen dat ze anders niet gelijk behandeld worden? Mocht je dit idee willen veranderen dan kan je alleen maar positiviteit uitstralen naar die persoon, wat weer kan doorschijnen in de manier waarop hij of zij in het leven staat m.b.t. de 'handicap'. Alleen maar omdat het een klant is, betekent volgens mij niet dat je niks te zeggen hebt over de manier waarop iemand zich misschien voelt door de samenleving waar wij nu in leven. Het spijt mij als mijn mening iemand zijn gevoelens kwetst, dat is niet mijn bedoeling.”
Kijk, dat is nu wijsheid.
Of deze: “Ik vroeg het meisje om haar haren achter haar oren te doen. Dat wilde ze niet, want dan was ze lelijk. Ik heb toen doorgezet. Achteraf vertelde het meisje dat haar oma haar in haar jeugd weleens geplaagd had met haar oren, maar dat de foto haar zelfvertrouwen helemaal terug had gegeven. Zoveel leuke reacties waren er geweest, zelfs van een jongen waarmee ze niet lang daarna verkering kreeg.”
Dus het bewust níet corrigeren kan zelfs belangrijk zijn voor het in stand houden van de mensheid...
Het belangrijkste is dat mensen de geportretteerde later herkennen. Daarom is het belangrijk dat de gelijkenis niet verdwijnt.
Stel dit geval, je maakt een portret van een volslagen lelijkerd met een scheel oog en groene kwijl. In volstrekt foute, sloppy en outdated kleding. Met wat shopwerk komt het er goed uit te zien, er resulteert een profielfoto van een George Clooney look alike. Er is een headhunter op LinkedIn geïnteresseerd en dan komt de een sollicitatie. Wat denk je dat er gebeurt? Pijnlijk. Het is slechts een, zij het extreem, voorbeeld.
Lang geleden heb ik van een leermeester geleerd dat je van iedereen zoals-ie is een goed portret kunt maken. Kwestie van interesse in de persoon en inleven. Bepaalde dingen accentueer je niet. Andere weer wel. En er zijn altijd voor bekenden herkenbare poses die ook nauw samenhangen met de persoon en die daardoor de aandacht op 'misvormingen' afleiden. Of je fotografeert iemand schuin van opzij of zelfs schuin van achteren, zodat het een intrigerend beeld oplevert.
Er was ook een mening dat je iemand, omdat-ie nu eenmaal zo is, mét zijn of haar rolstoel moet fotograferen. Dit gaat er bij mij niet in. Je fotografeert iemand met een houten been ook niet met de rok of broekspijp omhoog. En een slager fotografeer je ook niet wanneer-ie net een varken molt.
Een van mijn beginnersfouten, je wilt het allemaal te goed doen. Een van mijn eerste klanten had een lelijke moedervlek op haar wang. Dus netjes op de afdruk met de kwast (analoge tijd) wegretoucheren tot er een flauw stipje overbleef. Toen ik het portret afleverde, kreeg ik ongelooflijk op mijn lazerij: “Nu vestig je juist de aandacht op dat vlekje, ik krijg nu zeker commentaar van iedereen die mij kent. En opmerkingen dat ik er beter uit wil zien dan ik ben. Bovendien, mensen die mij alleen van deze foto kennen zullen schrikken wanneer ze mij in werkelijkheid zien.” Ik heb het portret opnieuw afgedrukt en de vlek in het definitieve portret wel héél ietsje verzacht, maar niets meer. Deze dame had gelijk. En was tevreden.
Een vriendinnetje had twee 'konijnentandjes'. Wanneer zij lachte zag dat er ontroerend en schattig uit. Maar het gaf haar een geweldig complex. Toen zij een jaar of 25 was liet zij dit corrigeren. Het effect: een gaaf gezicht, maar wel saaier. Het snoezig/schattige van die sprankelende spontane lach was voor een deel uit haar gezicht verdwenen. In die opvatting stond ik niet alleen, sommige mensen uit de vriendenkring vonden ook dat zij het beter niet had kunnen doen. Niemand heeft er iets over gezegd, achteraf kon het niet worden teruggedraaid en zij zou er een nieuw complex aan over kunnen houden.
Iemand vertelde op een netwerkbijeenkomst in een vertrouwelijke bui dat zij op LinkedIn geen profielfoto durfde te zetten omdat haar ogen te dicht bij elkaar stonden. "Van mij is geen goed portret te maken. Ik heb nu eenmaal een lelijk gezicht." Dus stelde ik voor om op no cure no pay basis een portretserie te maken. Na wat aarzelen spraken wij toch een datum voor een sessie af. Het werd erg gezellig, veel lachen, na een week presenteerde ik haar de serie.
Op het eerste portret (frontaal genomen) had ik de ogen wat verder uit elkaar gezet. "Ben ík dit? Wat zie ik er ontzettend lullig uit!" Ik vertelde dat dit te danken was aan De Heilige Sint Sjop. De rest van de serie vond echter goedkeuring. Ik had geprobeerd haar sprankelende kant naar voren te halen waardoor de te dicht op elkaar staande ogen niet opvielen, maar juist een intrigerende charme gaven. Foto's uit deze serie heeft zij ook gebruikt op haar website en bij artikelen. Misschien dat dit een lift heeft gegeven aan haar zelfvertrouwen tegenover zakelijke gesprekspartners? .
Een portret moet iemand blij maken. En voor anderen herkenbaar zijn. Ook zo'n LinkedIn postzegeltje, dat vergroot wordt wanneer je er op klikt. Een portret is één fractie van de tijd, het beste portret zou de mens in beweging laten zien. In de reeks opeenvolgende gelaatsuitdrukkingen zijn er die absoluut niet lijken. Het is de taak en het vak van de portretfotograaf de herkenbare momenten er tussen uit te pakken. Daarom geloof ik persoonlijk ook niet in een motordrive, het juiste moment kan dan 'tussen de beelden in' zitten. Maar iedereen zijn eigen feestje...
Het gemiddelde profielportret op LinkedIn is overigens volslagen bagger. Het laat vaak zien hoe je op zich gave mensen kunt reduceren tot een soort monsters die je in tehuizen voor de ter beschikking van de regering gestelde mens of in nachtmerries tegenkomt. Waarom toch? Hou je zelf altijd voor dat, wanneer iemand er op je foto echt níet uitziet, dit niet aan dat loense oog maar louter aan de fotograaf ligt.
En natuurlijk, geen probleem, je mag ook altijd de opdracht weigeren of teruggeven wanneer je er niet uitkomt...
