Onnadrukkelijke en gevonden schoonheid, twee tentoonstellingen
Saul Leiter en Dana Lixenberg

foto: © Saul Leiter<br />
New York Reflections

Advertentie

Het nieuwe richtprijzenboekje 2019 is uit!

Het richtprijzenboekje dient behalve voor prijsindicatie ook als richtlijn in gerechtelijke procedures bij toewijzing van honoraria en schadevergoedingen bij geschillen. De richtprijzen zijn gebaseerd op onderzoek naar het prijspeil voor publicatie en productie. Bij de prijsberekening worden behalve resultaten van binnenlands onderzoek ook de prijzen van (EU) beheersmaatschappijen zoals het Belgische Sofam meegenomen.

Klik hier voor meer informatie
of om het boekje te bestellen
.

view counter

New York Reflections

‘Ik ga naar buiten met mijn camera… niet echt naar iets op zoek… ik loop gewoon rond, de Fransen hebben er een naam voor: als een flaneur…’ Fotograaf  Saul Leiter vertelt.

Het was net of ik bij hem op bezoek kwam. Een paar treetjes af in het museum, en daar in die expositiezaal klinkt zijn stem, die op ontspannen verteltoon over zijn fotografie praat. En over hoe hij ook altijd schilderde.
Saul Leiter (nu 88 jaar) is gefilmd in zijn atelier in New York, hij zit midden in een overvolle ruimte, overal stapels boeken en mappen met foto’s, tekeningen en gouaches, kleurige schilderijtjes aan de muur. Hij zit aan zijn met verfpotten en papier overdekte werktafel en tekent met een waterverfpenseel in een boekje, al vertellend, grinnikend om zichzelf, om zijn verhalen en manier van leven.

foto: © Saul Leiter<br />
New York Reflections

Straatfotografie

In 1946 ontvluchtte hij Pittsburgh en het hem benauwende orthodox-joodse milieu waarin hij was opgegroeid. Zijn vader, een vooraanstaand rabbijn, had al zijn hoop op een glanzende religieuze carrière voor zijn oudste zoon gezet. Maar Saul verkoos de schilderkunst, had succes met zijn kleurige, abstracte composities en vertrok naar New York waar hij bevriend raakte met toen bekende abstract-expressionistische kunstenaars, als Willem de Kooning en Jackson Pollock.
De schilder Richard Pousette-Dart, die met fotoportretten experimenteerde, en de straatfotografie van Henri Cartier-Bresson inspireerden Leiter om te gaan fotograferen. De fotojournalist W. Eugene Smith schonk hem een set van zijn beroemde LIFE-foto’s om te verhandelen, zodat Leiter in 1951 zijn eerste professionele camera kon aanschaffen.
foto: © Saul Leiter<br />
New York Reflections Saul Leiters eerste zwart-wit straatfotografie sloot wat sfeer betreft aan bij de andere New Yorkse straatfotografen uit die tijd, nu bekend als de The New York School. Nog steeds loopt hij graag met zijn camera over straat, vertelt Leiter, hij houdt ervan gewoon wat rond te wandelen, ‘als een flaneur, zoals de Fransen zeggen’,  hij is niet eens ergens naar op zoek, maar probeert een bepaald moment te vangen, de schoonheid van een eigenlijk onbelangrijk, onaanzienlijk tafereel. Hij fotografeert van binnen naar buiten, door beslagen ruiten, voorbijgangers en beelden van de stad gereflecteerd in een raam. Mistige sfeer en kleurvlakken die aan de schilderijen van Mark Rothko doen denken, lijnen en kaders als de expressionistische tekens van Franz Kline en Pollock. ‘Van tevoren weet ik niet wat ik tegenkom’, zegt Leiter; ‘en vaak zie ik achteraf pas de schoonheid van een opname. Een raam met regendruppels interesseert me veel meer dan een foto van een beroemdheid. Het regende en ik maakte een foto van dat raam, de camera deed vreemd en begon onder te belichten, en die onderbelichte druppels vond ik mooier dan de lichtere…’.

foto: © Saul Leiter<br />
New York Reflections

Denken in kleuren

Terwijl je door de tentoonstelling loopt begeleidt Saul Leiters stem je overal: hij denkt altijd aan kleuren, zegt hij, en je ziet hoe er kleur komt in zijn straatfotografie. Straattaferelen, gespot van onder een luifel, of langs flitsend als in een droom. Gezien door een fotograaf met het oog van een schilder. Hoog op de muur staat zijn uitspraak ‘I like the idea that simple and unimportant things can be a source of great beauty’; zijn fotografie op de muren van het museum laat je zien hoe waar dat is.

foto: © Saul Leiter<br />
New York ReflectionsIn de jaren veertig en vijftig was Leiter vrijwel de enige niet-commerciële fotograaf die in kleur werkte, kleurenfoto’s werden nog vooral in de reclame gebruikt, en reclame, daar keek een echte kunstenaar op neer. Maar Saul Leiter dácht in kleuren, en al in 1948 experimenteerde hij met Kodachchrome kleurenfilms. Uit geldgebrek kocht hij films die over de datum heen waren, hij vond het juist leuk dat de kleuren niet helemaal goed waren; hij hield van de gedempte kleurschakeringen en het schilderachtige effect dat dit opleverde.
In de jaren zestig maakte Leiter  mode- en reclamefotografie voor de grote vooraanstaande Amerikaanse bladen, en ook hier behield hij zijn lyrische beeldentaal, zijn soms vervreemdende abstracties en ironische manier van kijken, al blijft een model bij hem onder alle omstandigheden een mooie vrouw.
Door de jaren heen heeft hij veel naaktportretten gemaakt, in vaak intieme setting. In een vitrine liggen een aantal van die naaktfoto’s die hij in de jaren tachtig en negentig beschilderde; kleurige, speelse verftoetsen, het was de enige keer dat Leiter schilderkunst en fotografie combineerde. Je kunt zien dat hij van vrouwen houdt, dat straalt ervan af.

Helder overzichtelijk Holland

foto: © Dana Lixenberg<br />
De BurgemeesterJe weet niet wat je krijgt, zei Saul Leiter over zijn fotografie. Zo onnadrukkelijk als zijn beelden lijken, een gevonden schoonheid, zo heel erg bedoeld zijn Dana Lixenbergs foto’s van burgemeesters en hun werkomgeving.

Het Amsterdams Historisch Museum heeft de ‘s’ en het woord ‘historisch’ op de gevel zwart laten maken: het heet nu voortaan Amsterdam Museum. Toen ik kwam aanfietsen over de Nieuwe Zijds zag ik vanuit m’n ooghoek een struise blonde dame naast de voormalige ingang. In nette, zwierig zwarte kleding, op hooggehakte laarzen poseerde ze bereidwillig voor een groepje iets eenvoudiger geklede dames en heren die haar gretig met hun digitale cameraatjes vastlegden. Ze staat daar met het air van het terechte middelpunt, de mooiste van het feest, maar haar lichte gêne tegenover nieuwsgierig omkijkende voorbijgangers is voelbaar.
Binnen in het opnieuw ingerichte museum bekijk ik de fototentoonstelling ‘De burgemeester. Dana Lixenberg fotografeert een alledaags ambt’. Een mooie titel, die aangeeft dat de hedendaagse Hollandse burgemeester niet meer alleen die eerbiedwaardige stadsbestuurder met de ambstketting op z’n buik is, maar een hardwerkende, nuchtere man of vrouw die midden in het leven staat.
foto: © Dana Lixenberg<br />
De BurgemeesterDana Lixenberg maakte deze serie foto’s in het kader van Document Nederland, de jaarlijkse fotografieopdracht  van het Rijksmuseum en NRC Handelsblad. Haar bedoeling was vooral de dagelijkse werkelijkheid van burgemeesters vastleggen. De burgemeester in vergadering met zijn medewerkers, of aan tafel met een zojuist tot Nederlander genaturaliseerde inwoner van zijn gemeente. Zij maakte bewust geen statieportretten van de burgemeesters: mannen en enkele vrouwen, rustig voor zich uitkijkend of soms met licht onzekere blik op de camera gericht.

Niet lachen

Terwijl ik in de zaal rondloop en kijk naar de gefotografeerde werkkamers en bureaus van de burgemeesters, luister ik mee naar de verhalen van een rondleidster over Dana Lixenbergs manier van werken. Lixenberg fotografeert met een 4x5 camera, niet digitaal maar met film. De fotografe kijkt niet door de lens maar staat naast het statief, ze kijkt de geportretteerde zo directer aan dan verscholen achter haar camera. De rondleidster vraagt aan de groep luisterende mannen en vrouwen hoe zij de fotografeersessie hebben ervaren, en ik probeer ongemerkt dichterbij te komen om hun antwoord op te vangen. Iedereen kijkt naar een grote blonde dame. Ze komt me bekend voor, maar ik weet niet waarvan. De fotografe wilde niet dat je lacht, vertelt zij, en een ander vertelt dat het gezelschap aan de vergadertafel echt even heel stil moest blijven zitten voor de opname.
Ik sta juist voor een grote foto, genomen in een oud-Hollands pand in Leerdam. Om een grote tafel zitten de raadsleden, de burgemeester zit iets opzij, naast de hoge, mosgroen gelakte klassieke deur die ooit toegang gaf naar buiten: achter het raam boven die deur zie je, misschien op een binnenplaats, een lantaarnpaal staan. Er hangt een fotolijstje op die deur, dus gebruikt wordt hij waarschijnlijk niet meer, anders zou je bij binnenkomst meteen tegen de vergadertafel aan lopen. De gemeenteraadsleden kijken allemaal ernstig, met de blik op verre gedachten; ‘niet lachen’, zei de fotografe.
foto: © Dana Lixenberg<br />
De Burgemeester Ze doen me denken aan vergelijkbare gezelschappen op de schilderijen elders in het museum. Wellicht heeft de fotografe dat zo ook bedoeld. Een paar zalen verderop hangen de portretten die Bartholomeus van der Helst in de zeventiende eeuw maakte van de hoogwaardigheidsbekleders uit zijn tijd. Heel wat meer vertoon van uiterlijkheden, van de in schitterend detail geschilderde stoffen waarin de vooraanstaande lieden van de stad zich presenteerden. De Hollandse burgemeesters uit de zomer van 2011 zijn zelfs in hun nette pakken van een veel dagelijkser, gewone-mensen sfeer dan hun zeventiende-eeuwse voorgangers. Een enkele burgemeester lijkt eerder op een reclamejongen uit het café, kraag los, zonder das. Van een der burgervaders zie je z’n onderhemd, hij oogt als een onzekere hulpverlener. De vrouwen zijn indrukwekkender, met een glanzend jasje, oorbellen en armbanden maken zij al gauw meer indruk. Maar helder fris Hollands ziet de door hen bestuurde wereld eruit. Overal koffiekopjes op de vergadertafels, en de ramen van hun werkkamers bieden uitzicht op een keurig gekamd en geborsteld land. Pleinen en straten lijken zelfs totaal leeg en verlaten. Wachtte de fotografe op een stil moment, of krijgt een burgemeester de rustigste kamer van de stad, om een ongestoorde blik op zijn of haar gemeente te bewaren?
Buiten kijk ik om naar de plek waar het gezelschap de dame had laten poseren, onder de naam op de gevel van het museum, naast het tentoonstellingsaffiche met de rossigblonde vrouwelijke burgemeester. Wat had ik graag een foto gemaakt van die collega’s die hun chef voor haar eigen afbeelding fotografeerden!

Saul Leiter: New York Reflections
Joods Historisch Museum, Amsterdam, t/m 04-03-2012
www.jhm.nl

‘De burgemeester. Dana Lixenberg fotografeert een alledaags ambt’
Amsterdam Museum, t/m 29-01-2012
www.amsterdammuseum.nl

view counter