Vergankelijkheid en troost in Ierland

Een keuze uit

Gepubliceerd: 25 februari 2016

door: Joep Eijkens

Joep Eijkens (1950) studeerde moderne geschiedenis, werkte 28 jaar voor het Nieuwsblad van het Zuiden (later: Brabants Dagblad) en is sinds 2008 actief als freelancer op het gebied van tekst en fotografie.
Schrijft ondermeer voor webmagazine Brabant Cultureel en eerder De FOTOgraaf. Is een fervent verzamelaar van fotoboeken en oude foto's en publiceert daar ook over. Fotografeert veel in de openbare ruimte, met name bij uiteenlopende evenementen. Mensen staan centraal in zijn werk.
Zie ook: www.eijkens.nl.
Stuur Joep een e-mail.

In deze maandelijks terugkerende rubriek geven we een selectie van min of meer recent verschenen fotoboeken die we graag onder de aandacht brengen. Steeds wordt minstens één van de vermelde titels nader belicht. Deze keer viel de keuze op Beyond Maps and Atlases van Bertien van Manen.

Bertien van Manen zou je een mensenfotograaf kunnen noemen: in haar fotoboeken gaat het altijd om mensen, vooral om mensen die zij tijdens haar reizen ontmoet. Nog altijd het mooiste voorbeeld vind ik A hundred summers, a hundred winters (1994) over haar Russische ontmoetingen.

Haar nieuwste boek Beyond Maps and Atlases is een ander verhaal. Zeker, er komen ook wel mensen in voor, maar overheersend is toch de natuur, preciezer gezegd: landschap en natuur in Ierland. Na het overlijden van haar man maakte de fotografe tussen 2013 en 2015 verschillende reizen in Ierland. Met dat - overigens niet vermelde - gegeven in je achterhoofd ga je anders naar de foto's in het boek kijken, denk ik. Sterfelijkheid en vergankelijkheid zijn niet ver weg op veel foto's, of het nu gaat om de schedel van een rund, een spookachtig in de duisternis opdoemend Christusbeeld of een weemoedig stemmende blik op de eindeloze oceaan. Onvermijdelijk denk je aan verwerken en rouw.

Zouden de foto's voor mij minder sterk werken als ik niets wist van die persoonlijke achtergrond? Vermoedelijk wel. Toch ademt het hele boek 'op eigen kracht' al een sfeer van alleen zijn en melancholie - en toch soms ook weer troost. Zo roept de foto van een groep kraaien boven een hekwerk (van een kerkhof?) bij mij herinneringen op aan Solitude of Ravens, het meesterwerk van de Japanse fotograaf Masahisa Fukase en zelfs heel even aan Van Goghs kraaien.

In een interview met The Guardian vertelde Van Manen dat ze aanvankelijk niet wist waar ze mee bezig was. 'Maar langzaam maakten beelden van mensen plaats voor beelden van de natuur terwijl het werk steeds meer doortrokken raakte van een soort mystiek gevoel dat moeilijk te omschrijven is’. En ook merkte ze op: 'Iedereen heeft zijn eigen fantasie-Ierland maar daaronder is het een plek waar het leven donker en zwaar was - en is. Dat is ook op de foto's te zien, hoop ik.’ Wat mij betreft is die hoop verre van vergeefs.

Ook qua vormgeving is Beyond Maps and Atlases een prachtig boek - misschien wel het meest persoonlijke dat Bertien van Manen ooit gemaakt heeft.