Wetsvoorstel Open Vld: aanpassing auteursrecht moet gijzeling van openbare ruimte voorkomen
Auteursrechten Atomium kunnen in vraag worden gesteld

luchtfoto Atomium

Advertentie

Het nieuwe richtprijzenboekje 2019 is uit!

Het richtprijzenboekje dient behalve voor prijsindicatie ook als richtlijn in gerechtelijke procedures bij toewijzing van honoraria en schadevergoedingen bij geschillen. De richtprijzen zijn gebaseerd op onderzoek naar het prijspeil voor publicatie en productie. Bij de prijsberekening worden behalve resultaten van binnenlands onderzoek ook de prijzen van (EU) beheersmaatschappijen zoals het Belgische Sofam meegenomen.

Klik hier voor meer informatie
of om het boekje te bestellen
.

view counter

Iemand neemt een selfie met het Atomium, de Totem van Jan Fabre of het Centraal Station in Brussel als achtergrond. Wanneer deze dit portret openbaar maakt kan er een probleem zijn, formeel moet er volgens de huidige wet toestemming worden verleend en moet hiervoor worden betaald. Op zich is dit niet echt houdbaar, duizenden Belgen, maar ook buitenlandse toeristen nemen selfies of maken portretten van elkaar. In de praktijk kun je in België de selfiemaker, maar ook de professionele beeldmaker, vrij gemakkelijk aanspreken. In het buitenland, waar het zogenaamde 'recht op panorama' veelal wél is toegestaan, wordt dit moeilijker. Het Belgische gerecht heeft geen enkele jurisdictie op Texel, in de Verenigde Staten, in Timboektoe of op de laagvlakte van de Opper Patagonische Alpen. Dus procederen in het buitenland, daar  waar het wettelijk is toegestaan, is natuurlijk volslagen nonsens.

Wie heeft het auteursrecht op openbare ruimte?

De stelling dat een foto van een in de openbare ruimte een reproductie is van een auteursrechtelijk werk lijkt niet echt houdbaar in dit verband. Een reproductie is per definitie een minutieuze nabootsing van een kunstwerk waarop ieder detail van het kunstwerk zichtbaar is. Een portret van een toerist met een kunstwerk op de achtergrond is per definitie wat het is, een portret. Dus geen reproductie.

Open Vld stelt terecht dat de bescherming van werken in de openbare ruimte tot absurde situaties kan leiden. "Uiteraard houden de meeste kunstenaars zich niet bezig met het opsporen van iedere reproductie. Maar het feit dat ze foto's oogluikend toestaan, neemt niet weg dat ze achteraf hun rechten kunnen doen gelden. Kijk naar het Atomium, dat in het verleden mensen en bedrijven bestookte met aanmaningen om auteursrechten te betalen." aldus de Open Vld-kamerleden Patricia Ceysens en Frank Wilryckx.

Open Vld heeft een wetsvoorstel klaar om het zogenaamde 'panoramarecht' op te nemen in het Belgische auteursrecht. Dit houdt in dat kunstwerken in de openbare ruimte, mits niet de hoofdvoorstelling vormend, op beelden voor mogen komen. Dit wordt al in een groot aantal landen in de EU, maar ook daar buiten toegepast.

De auteur van een kunstwerk in de openbare ruimte had er weet van kunnen hebben dat zijn of haar kunstwerken in de open ruimte worden geplaatst zonder een metershoge schutting er omheen, zodat het werk onzichtbaar zou zijn. Sterker nog, de auteur eist met de publikatierechten de rechten op van een stadsgezicht, van een beeld dat openbaar is in een vrij land. Hiermee wordt de vrijheid van de mens om de openbare ruimte af te beelden gegijzeld door de auteur van een zich daarin bevindend kunsrtwerk. Dit kan nooit de bedoeling zijn van zinvolle wetgeving. Je zou nog geen luchtfoto meer mogen maken wanneer er ook maar één zo'n pestbolletje van het Atomium op zou staan.

Een interessant en enigszins badinerend verhaal hierover van de hand van internetjurist Arnoud Engelfriet (Ius Mentis) vindt u hier: blog.iusmentis.com/2008/04/07/auteursrecht-op-het-atomium. Compleet met illustratie...

Is het Atomium eigenlijk wel een werk van kunst, litteratuur of wetenschap?

De status van het Atomium als kunstwerk kan in vraag worden gesteld. Het Atomium in het Heizelpark in Brussel is een stalen constructie die bestaat uit negen bollen met elk een diameter van 18 meter. Het is overigens geen atoom, maar een kubisch ruimtelijk gecentreerde kristalstructuur van ijzer, 165 miljard maal vergroot. Kortom, een ruimtelijke afbeelding van een ijzermolecuul. Een kunstwerk dient, blijkens een toelichting van het Centre for Intellectual Property Rights van de Katholieke Universiteit Leuven te voldoen aan de volgende criteria (KU Leuven F.A.Q. Auteursrecht, FAQ 2):

Alhoewel er geen algemene definitie van 'originaliteit' of 'oorspronkelijkheid' in de auteurswet wordt gegeven, vindt men toch een definitie van 'originaliteit' in een aantal wetsbepalingen van de Auteurswet betreffende foto's en databanken, dit ter uitvoering van de desbetreffende communautaire richtlijnen. Zo stelt de wetgever dat foto's origineel zijn indien zij een eigen intellectuele schepping van de auteur zijn.

Evenzo wordt gesteld dat databanken origineel zijn indien ze door de keuze of de rangschikking van de stof een eigen intellectuele schepping van de auteur tot stand brengen.

De rechtspraak en de rechtsleer hebben het begrip originaliteit in dezelfde zin omschreven ook voor andere werken dan foto's en databanken.

Bij nader toezien houdt de definitie van originaliteit twee elementen in:
eigen intellectuele activiteit neergelegd in een zodanige individuele vorm dat men er de schepping van een welbepaald persoon in kan zien.

Ten aanzien van het laatste moet worden gezegd dat naar de mening van PhotoNmagazine.eu de artistieke vorm van het Atomium niet is terug te leiden op de innerlijke zieleroerselen van de auteur Ingenieur André Waterkeijn, die het gebouw in opdracht construeerde als icoon van de wereldtentoonstelling van Brussel (1958). Het gebouw was bedoeld als hoofdpaviljoen van de Wereldtentoonstelling. Het was niet de bedoeling dat het Atomium de Wereldtentoonstelling van 1958 zou overleven, iets dat ondenkbaar is voor een beschermd kunstwerk.

Maar toen het Atomium hoewel in eerste aanleg onbedoeld,  tóch bleef staan, wierpen de erfgenamen van Waterkeijn, vzw Atomium en de Belgische auteursmaatschappij SABAM zich op de actieve bewaking van de auteursrechten op afbeeldingen van het Atomium ter hand te nemen en incasseerden door de jaren heen een onwaarschijnlijk grote som geld voor de (vermeende?) inbreuken. Echter, het is gezien het bovenstaande nog maar helemaal de vraag of dit wel correct was. Immers, voor een object dat niet voldoet aan de criteria van intellectueel eigendom (in dit geval zou het kunnen gaan om een afbeelding van een atoom zonder enige inhoudelijke toevoeging) kunnen net zo veel rechten worden gevraagd als voor een gesneden brood of een gevulde kinderluier.

Wetswijziging evident

Volgens de Kamerleden van Open VLD is het voorstel tot wetswijziging evident. "De vrijheid van een persoon om foto's te nemen in het openbaar moet primeren op de auteursrechtelijke bescherming van kunstwerken en gebouwen", zeggen Patricia Ceysens en Wilryckx. "Dat is de logica zelve, want vaak zijn die kunstwerken aangekocht met publieke middelen."

De meerderheidspartij N-VA is het kennelijk met de grote lijnen van het voorstel eens. Kamerlid Peter Luyckx: "Als iedereen je werk mag bewonderen in het openbaar, dan lijkt het ons evident dat mensen daar ook een foto van mogen nemen", zegt Kamerlid Peter Luyckx (N-VA).

Ook in andere landen speelt de kwestie van het panoramarecht. PhotoNmagazine.eu berichtte hier al over:
www.photonmagazine.eu/beperking-panoramavrijheid-door-eu-parlement-naar-de-prullenbak-verwezen.

In ieder geval zal een eventuele wetswijziging, die er ook al lijkt te moeten komen vanwege de EU richtlijnen, de duidelijkheid bevorderen en recht doen aan het mogen afbeelden van de openbare ruimte. Een recht dat het gevolg is van de vrijheid van meningsuiting. en de persvrijheid. Immers, het kan toch eigenlijk niet waar zijn dat een beeldmaker gehouden is rechten te voldoen om een visie op de ruimtelijke ordening of het nieuws binnen de openbare ruimte te openbaren...

view counter