Charleroi gezien door
Stephan Vanfleteren,
de winterreis van een
betrokken fotograaf

Stephan Vanfleteren<br />
foto: © Joep Eijkens.
view counter

De Belgische fotograaf Stephan Vanfleteren heeft al diverse fotoboeken op zijn naam staan. Charleroi -Il est clair que le noir est gris is een nieuw hoogtepunt in zijn oeuvre. Het verscheen bij gelegenheid van een prachtige tentoonstelling in het Musée de la Photographie te Charleroi - op zichzelf al een reis vanuit Nederland meer dan waard.

foto: © Stefan VanfleterenCharleroi oogt op het eerste gezicht bepaald niet vriendelijk, maar fotogeniek is ze wel. Dat denk ik als ik vanaf het station langs de kilometerslange Avenue Paul Pastur loop aan het eind waarvan het Musée de la Photographie gevestigd is in een prachtig verbouwd voormalig karmelietessenklooster.
Er zijn verschillende redenen om daarheen te gaan maar de voornaamste is de expositie 'Charleroi' van Stephan Vanfleteren. Het is de laatste in een reeks tentoonstellingen waarvoor het fotomuseum diverse fotografen heeft gevraagd hun visie te geven op Charleroi - op zichzelf al een uiterst lovens- én navolgenswaardig initiatief. Bernard Plossu, Dave Anderson, Jens Olof Lasthein en Claire Chevrier gingen Vanfleteren voor. Ik weet niet hoe zijn collega's de opdracht uitgevoerd hebben, maar ik hoef maar een korte blik in de tentoonstellingsruimte te werpen om te weten: dit is prachtig.
Sinds zijn meesterlijke fotoboek Belgicum in 2007 verscheen, hoort Stephan Vanfleteren tot mijn favoriete fotografen. Bij deze tentoonstelling is ook een boek verschenen dat ten doop wordt gehouden door directeur Xavier Canonne, waarna liefst vier andere exposities van (voornamelijk) Waalse fotografen officieel geopend worden.
Het gaat daarbij om solo-exposities van Laurence Gondon en Bénédicte Vanderrreydt, een overzichtstentoonstelling van Michel Couturier en een groepstentoonstelling van Maud Faivre, Pierre Liebaert, Rino Noviello en Zoé van der Haegen. Laatstgenoemde tentoonstelling vindt plaats in het kader van Mons 2015 Culturele Hoofdstad van Europa.

Mensen

Terug naar Charleroi, het in zwart-wit geschoten Charleroi van Stephan Vanfleteren. Na een waarlijk Bourgondische 'persmaaltijd' - kom daar maar eens om in Nederland - is er gelegenheid om met de aimabele fotograaf over zijn tentoonstelling te lopen. De officiële opening daarvan vindt 's avonds plaats.
Zoals te verwachten was, heeft Vanfleteren de door tal van maatschappelijke en economische problemen geteisterde stad op de eerste plaats geportretteerd via de mensen die er wonen en werken. Niet zelden gaat het daarbij om van dichtbij genomen portretten waar een naam onder staat. Op de vraag of de betreffende personen ook uitgenodigd zijn voor de opening, antwoordt Vanfleteren dat sommigen wel van de partij zullen zijn. Maar óók, dat hij bij verschillende mensen langs is gegaan om een 'fotopakketje' te bezorgen. Bij een foto van een teddybeerachtig wit hondje vertelt hij dat hij die ook aan de baas van het hondje heeft gegeven. "Hij gaf er me 2 euro voor." En zo heeft hij ook diverse extra foto's gemaakt als iemand die hij portretteerde graag nog even met wat vrienden of familieleden op de foto wilde. "Voor wat hoort wat, hè." Normaal blijven foto's eigendom van de fotograaf, voegt hij eraan toe. "Maar ik schenk de foto's van deze tentoonstelling aan Charleroi voor de gastvrijheid die ik genoten heb."

foto: © Stefan Vanfleteren

Charleroi de Nuit

Er zitten wat foto's uit zijn archief bij maar het merendeel maakte hij in de afgelopen wintermaanden. "Ik heb me eerst afgevraagd of ik met een grootformaatcamera zou werken en me vooral zou richten op portretten maar heb toch gekozen voor een kleinbeeldcamera en ben gaan lopen. Dagenlang heb ik gelopen. Soms moest ik terug naar het hotel om mijn batterijen op te laden of omdat de kaartjes vol waren."
Dat 'dagenlang' beperkte zich zeker niet tot de uren overdag, want heel wat foto's maakte Vanfleteren 's avonds of 's nachts. Zoals die ene foto van een vervallen huis met een opvallende muurreclame, een foto die als vanzelf aan het beroemde fotoboek Paris de Nuit van Brassaï doet denken - ja Vanfleteren had ook een Charleroi de Nuit kunnen maken.
En zo komt bij zijn foto's van cafégangers ook even Café Lehmitz in gedachten, het meesterwerk van Anders Petersen over een beruchte kroeg aan de Hamburgse Reeperbahn. "Dat hoort bij mijn top-5 van favoriete fotoboeken", zegt Vanfleteren. "Ik ben in Hamburg wel eens gaan kijken, maar dat café bestaat niet meer."

Panorama

Hij vindt het onmogelijk om te zeggen wat hij nu van zijn eigen fotoboeken zijn beste vindt. "Dat is hetzelfde als vragen wie je lievelingskind is, dat gaat ook niet." Fotoboeken maken vindt hij heel belangrijk. "Een tentoonstelling gaat voorbij, een boek blijft."
Hij is alweer met andere projecten bezig. "Ik werk altijd tegelijkertijd op verschillende sporen. Sommige projecten duren maanden, andere jaren. Zo ben ik nu al vier jaar met een thema bezig waar ik nog een jaar of vijf voor nodig heb."
Waarover gaat het?
"Dat zeg ik niet. Ik laat nooit iemand toe in werk waar ik nog mee bezig ben. De enige keer dat ik een uitzondering maakte, is het misgegaan."
We staan stil bij een schitterend panorama van Charleroi bij nacht. Alsof het om een plattegrond gaat, kan hij precies aangeven waar bepaalde foto's genomen zijn. "Maar over een paar maanden weet ik dat niet meer... Ik heb een slecht geheugen. Ik spring van ijsschots naar ijsschots." Hij bedoelt: van het ene naar het andere project.
foto: © Stefan VanfleterenInderdaad, ook dit panorama is met een kleinbeeldcamera genomen. Digitaal wel te verstaan. "Ik ben vier jaar geleden overgestapt op digitaal." Om praktische en financiële redenen. Bovendien: "De toestellen zijn zo goed geworden, dat er nauwelijks of geen verschil meer is." En als er al verschil is, dan weegt dat niet op tegen de voordelen. "Had ik analoog gewerkt dat had zo'n project als 'Charleroi' mij 'n fortuin aan films gekost."
Zou je ja zeggen als een andere Belgische stad een soortgelijke opdracht gaf?
"Nee, geen Belgische stad. Ik heb Belgicum al gemaakt. Voor Charleroi maakte ik een uitzondering omdat ik al van deze stad hield."

Kinderen

We komen bij een paar prachtige foto's van kinderen, sommige verstild en weemoedig van sfeer. Maar bij andere foto's spat de levenslust er als het ware af..
Er zitten gezichten bij waarvan je denkt: die krijg je als fotograaf cadeau.
"Maar een cadeautje moet je ook afdwingen", reageert Vanfleteren. "En je moet ook heel lang rondlopen om iets tegen te komen.... Het fijne van het Charleroi-project was dat ik geen concept had en gewoon vrij was in de manier waarop ik het wilde doen."
Foto's van landschappen, arbeiders in gigantische fabrieken, vervallen huizen, mistige straten, een door onkruid overwoekerd hek, een winters stilleven, sneeuw, carnaval. En bijna altijd wel zijn er mensen. Nu eens legt hij iemand ongemerkt vast, dan weer is er een gesprekje aan vooraf gegaan. Soms wordt er duidelijk geposeerd, soms niet. "Een portret is altijd een pose", stelt Vanfleteren.
Bij elke foto zit een verhaal. Hij loopt naar het portret van een rokende man. Er blijkt een soort kettingreactie aan vooraf te zijn gegaan: "Ik zie een schaap midden op straat staan, een doodlopende straat. Ik maak een foto en er komt een kind aan dat begint te spelen en terwijl ik daar fotografeer verschijnt er een man die z'n wagen gaat repareren, even later gevolgd door zijn broer en familie. Op een gegeven moment heb ik de man van de auto gevraagd of ik hem kon fotograferen terwijl hij een sigaret rookt."

Cover boek Charleroi van Stephan Vanfleteren

Minder triest

Ik zie geen foto's van prostituees - die horen toch ook bij Charleroi?
"Ik heb daar wel rondgelopen, maar nee... Natuurlijk had ik ook een foto kunnen nemen van een spuitende junk, maar dat is mij te gemakkelijk.... Ik had Charleroi triester kunnen maken..."
Charleroi ziet er niet zo triest uit op deze tentoonstelling.
"Ik ben blij dat te horen", zegt hij.

Er staat alweer een tv-ploeg op hem te wachten voor het volgende interview.
Ik bekijk het boek. De titel beperkt zich niet tot de naam van de stad. Op de voorkant staat er onder 'Charleroi' de poëtische subtitel il est clair que le gris est noir - en op de achterkant gaat het verder met mais Charleroi sera blanc un jour. Je zou het kunnen vertalen met: 'Het is helder dat het grijs zwart is - maar er komt een dag dat Charleroi wit is'. Er spreekt hoop en betrokkenheid uit.
Daarvan getuigt ook de mooie tekst waarmee Vanfleteren zijn prachtige boek afsluit. Dat prachtige zit hem niet alleen in de foto's maar ook in de vormgeving, de bladzijden grijs op snee en het voortreffelijke drukwerk van die Keure uit Brugge. Het boek is uitgeven door Hannibal waarvan Vanfleteren zelf de medeoprichter is. Nu al durf ik te zeggen dat Charleroi -Il est clair que le noir est gris een van de mooiste fotoboeken van dit jaar is.

Stephan Vanfleteren: Charleroi. Musée de la Photographie. Charleroi. Tot en met 6 december 2015.  Dat geldt ook voor de andere genoemde exposities.
Charleroi - il est clair que le gris est noir. Uitgeverij Hannibal. Isbn 978-94-9208-141-4. Prijs € 35,-  (inclusief verzendkosten).

advertentie

Dagcursus colormanagement

volgens ISO 12646:2008 en ISO 3664:2009

In Europa wordt het meer en meer noodzakelijk voor fotografen volgens de recente normen te werken, zowel voor de toelevering aan de grafische industrie als ook aan digitale (multi)media.

In de cursus worden ook andere aspecten behandeld die van invloed zijn op het communicatieve beeld: De menselijke perceptie en de kleurbeleving, hoe de zintuigen op her verkeerde been kunnen worden gezet, de interactie tussen kleur en menselijk gedrag.

ImageLink

Datacommunicatie & Uitgeefprojekten

Telefoon: +31 24 397 08 11
imagelink.photonmagazine.eu/dagcursus-colormanagement

view counter