Recentelijk verschenen twee fotoboeken over Belgi
Belgische herfst •
Tussen het voorjaar van 1982 en het najaar van 1985 werd België geterroriseerd door de Bende van Nijvel, een groep criminelen die moordend en rovend door de provincie Brabant trok. De Belgische fotograaf Jan Rosseel was zes jaar toen zijn vader vermoord werd door de bende, één van de 28 dodelijke slachtoffers. Dertig jaar later komt hij met een bijzonder boek dat misschien geen nieuw licht werpt op de nooit opgehelderde misdaden maar dat intrigeert van de eerste tot de laatste bladzijde.
Het drietalige boek Belgische herfst heeft als ondertitel Een geconfabuleerde geschiedenis. Confabuleren is een medische term die je kunt vertalen als 'de gaten in het geheugen opvullen', zo vertelde Rosseel bij de presentatie van zijn boek in het FoMu te Antwerpen. Daar is ook tot 4 oktober 2015 een gelijknamige tentoonstelling ingericht.
Rosseel pretendeert bepaald niet om een reconstructie aan te bieden. "Het is aan de kijker om het verhaal te reconstrueren", zegt hij. En dat kan dan aan de hand van bewijsstukken uit politiearchieven, foto's die hij zelf nam van plaatsen waar de bende toesloeg en van verzonnen personages, getuigenissen en al of niet later ingevulde herinneringen.
Op de tentoonstelling liep ik rond zonder echt grip te krijgen op de met raadsels en doofpotaffaires omgeven geschiedenis. In boekvorm is Rosseels verhaal daarentegen zeer sterk. Dat is mede te danken aan Teun van der Heijden die de vormgeving verzorgde en samen met de fotograaf tekende voor 'concept & storyline'.
Belgische herfst doet in verschillende opzichten denken aan Redheaded Peckerwood van Christian Patterson, een Amerikaanse misdaadgeschiedenis, verteld aan de hand van oude foto's en bewijsstukken uit politiearchieven én hedendaagse foto's van Patterson zelf. Of het eraan ligt dat zijn eigen vader tot de slachtoffers hoorde weet ik niet, maar het boek van Rosseel raakt me sterker. Misschien speelt tevens een rol dat hij meer tekst en uitleg geeft, terwijl het fotoverhaal ook op zichzelf 'gelezen' kan worden. Het valt te hopen dat zijn boek internationaal even sterk bejubeld wordt als het boek van Patterson.
Jan Rosseel: Belgische Herfst. Een geconfabuleerde geschiedenis. Vormgeving Teun van der Heijden. Uitgeverij Hannibal. Isbn 978-94-9208-142-1. Prijs € 45,-.
D'entre eux •
Tegelijk met de tentoonstelling van Rosseel werd in het FoMu de tentoonstelling D'entre eux van Cédric Gerbehaye geopend. Er verscheen ook een gelijknamig boek. Eén en ander in het kader van Bergen/Mons 2015 Culturele Hoofdstad van Europa.
De Belgische fotograaf is lid van het gerenommeerde Agence VU' en maakte al eerder naam met een paar interessante fotoboeken waaronder Congo in Limbo en Land of Cush (over Zuid-Soedan). Hij had al heel wat internationale conflictgebieden bezocht voordat hij in 2012 zijn camera begon te richten op zijn eigen land. Tentoonstelling en boek bevatten een sterke selectie van de foto's die hij sinsdien gemaakt heeft.
Het prachtige boekomslag toont het machtige lichaam van een 925 kilo zware stier die Gerbehaye fotografeerde op een landbouwbeurs in Libramont. De met een pen op het lijf gezette lijnen geven naar ik vermoed al aan dat het beest letterlijk voor de dood getekend is.
Het in zwart-wit gefotografeerde België van Gerbehaye stemt geenszins vrolijk. Foto's van arbeiders, werklozen, gevangenen, psychiatrische patiënten, vervallen buurten en kwetsbare kinderen wisselen af met foto's van bezoekers aan traditionele volksfeesten, muziekfestivals en andere evenementen. Maar heel af en toe is er een lichtpuntje, zoals bij de jonge man en vrouw die elkaar voor het eerst lijken te gaan kussen tijdens het carnaval in Stavelot. Een paar bladzijden verderop zijn we in de slachthuizen van Anderlecht en Antwerpen en nemen een kijkje bij de IJzertoren in Diksmuide, de toren die na de Eerste Wereldoorlog opgericht werd met het motto 'Alles Voor Vlaanderen, Vlaanderen Voor Kristus'. D'entre eux wordt in het tweetalige boek vertaald met 'Tussen de mensen'. Een goede titel. Gerbehaye lijkt dichter bij de mensen te staan dan Stephan Vanfleteren, wiens werk me af en toe in gedachten kwam. De mens staat centraal en het is vooral in zijn portretten dat Gerbehaye excelleert. Subliem zijn onder meer verscheidene portretten van vrouwelijke gevangenen en een liefdespaar in Grâce-Hollogne. Op het einde van het boek kijkt de clown Branlotin ons bedroefd ernstig aan. Vreemd, de carnavalsvierder op de allerlaatste bladzijde zou perfect passen in Belgische Herfst van Rosseel.
De tentoonstelling D'entre eux, die nog loopt tot en met 22 oktober 2015, vind ik overigens sterker dan het gelijknamige boek. Want hoe prachtig het ook gedrukt en uitgevoerd is, de foto's blijven naar mijn gevoel op een of ander manier los van elkaar staan. Wat dat betreft verschilt het boek qua opbouw sterk van Belgische Herfst, zoals gezegd vormgegeven door Teun van der Heijden. Ik zou wel eens willen weten wat die van dit materiaal gemaakt zou hebben.
Cédric Gerbehaye: D'entre eux. Caroline Lamarche e.a. (tekst). Le bec en l'air Editions. Isbn 978-2-36744-083-5. Prijs € 38,-.
Morocco •
Met het werk van Harry Gruyaert maakte ik voor het eerst kennis via zijn boek Morocco (1990) - misschien wel het mooiste fotoboek dat ooit verschenen is over dat land. Met name de fantastische kleuren en kleurcomposities verbluften me. De van oorsprong Antwerpse Magnum-fotograaf staat dan ook bekend als 'Europees pionier van de kleurenfotografie'. Zo wordt hij genoemd in het eerste Nederlandstalige overzicht, uitgebracht door uitgeverij Hannibal.
Ik ken weinig fotografen die zo sterk 'getriggerd' worden door kleur. Zoals Cartier-Bresson de fotograaf is van 'het beslissende moment' in de zwart-wit fotografie, zo slaat Gruyaert als het ware toe in die ene fractie van een seconde als kleurencombinaties een fantastisch geheel vormen. En voor de duidelijkheid: dan gaat het niet om bestudeerde studio-opnamen of steriele mooidoenerij maar om straat- en landschapsfotografie waarin de mens zelden afwezig is. De kracht van zijn foto's heeft ook te maken met sterke contrasten en kleuren die soms verzadigder of extremer lijken dan je voor mogelijk houdt. Maar wie beter om zich heen kijkt en allerlei lichtsituaties observeert, weet hoe buitengewoon van kleur de werkelijkheid eruit kan zien. En dan nog heeft Gruyaert natuurlijk de vrijheid om als een schilder van licht de kleuren naar zijn hand te zetten. Net zoals Alex Webb is hij ook duidelijk gefascineerd door extreme contrasten tussen licht en schaduw, soms zo extreem dat het totaalbeeld iets abstracts of schilderachtigs krijgt. Maar, zoals al aangegeven, meestal zijn er ook mensen te zien. Met het oog op andere pioniers van de kleurenfotografie doet het werk me wat dat betreft eerder aan Joel Meyerowitz denken dan aan de meer afstandelijke William Eggleston.
Het prachtig gedrukte boek bevat tal van hoogtepunten - vrijwel uitsluitend uit de vorige eeuw - en doet zeker recht aan de grootheid van Gruyaert. Zelf zou ik overigens wel een andere foto gekozen hebben op het omslag. Bijvoorbeeld die ene haast magisch-realistische strandfoto waarmee het boek eindigt. Het is zo'n foto die je op groot formaat aan je muur zou willen hebben om er af en toe in weg te dromen.
Harry Gruyaert. Francois Hébel (ed.). Uitgeverij Hannibal. Isbn 978-94-9208-130-8. Prijs € 39,50.
Hier een link naar een interessant interview in BJP online met Harry Gruyaert.
