Een laatste keuze met vijf fotoboeken

Een keuze uit

Gepubliceerd: 16 december 2019

door: Joep Eijkens

Joep Eijkens (1950) studeerde moderne geschiedenis, werkte 28 jaar voor het Nieuwsblad van het Zuiden (later: Brabants Dagblad) en is sinds 2008 actief als freelancer op het gebied van tekst en fotografie.
Schrijft ondermeer voor webmagazine Brabant Cultureel en eerder De FOTOgraaf. Is een fervent verzamelaar van fotoboeken en oude foto's en publiceert daar ook over. Fotografeert veel in de openbare ruimte, met name bij uiteenlopende evenementen. Mensen staan centraal in zijn werk.
Zie ook: www.eijkens.nl.
Stuur Joep een e-mail.

Dit is de laatste aflevering van een maandelijks terugkerende rubriek waarin we een selectie gaven van min of meer recent verschenen fotoboeken. Ditmaal kozen we vijf titels van zeer uiteenlopende boeken. 'Mother' van Paul Graham, 'Murder' van Guillaume Simoneau, 'The Other Side' van Nan Goldin, 'Zilverbeek-Silver Creek' van Lucas Leffler en tenslotte het achtste deel van 'The Opéra', samengesteld door Matthias Straub.

Ik ken weinig uitgevers die zoveel zorg besteden aan het uiterlijk van hun boeken als MACK. Je ziet het ook weer heel sterk bij 'Mother', het nieuwe fotoboek van Paul Graham. Alleen al het papier van omslag en schutbladen is prachtig. Het zacht rose, crêpe-achtige papier omsluit als het ware een grote schat: een serie liefdevolle portretten die de grote Britse fotograaf maakte van zijn moeder.
De eerste negen portretten laten een bejaarde vrouw zien die slaapt – die na zoveel jaren eindelijk eens mag uitrusten, zou je kunnen zeggen. Zorgelijke jaren? Ja, misschien wel, als je af mag gaan op het daarop volgende, door rose bladen afgescheiden portret. De oude vrouw lijkt te kijken in de lens van de camera. Een verdrietige blik? Beseft ze wel dat haar zoon haar fotografeert?
In de daarna volgende portretten slaapt moeder weer.
Graham toont zich wederom een meesterlijke fotograaf in kleur met deze subliem gedrukte foto's. Uit alles spreekt een grote toewijding. Van flatteren is geen sprake. De kleren van de vrouw zien er soms zelfs ietwat verfomfaaid uit. Soms lijkt ze ook zorgen te hebben in haar slaap, soms krijgt haar gezicht juist iets meisjesachtigs.
En dan komt, voorafgegaan door een rose blad, de laatste foto. Het hoofd omhoog gericht, de ogen dicht, de hals gestrekt. Slaapt ze? Of heeft ze juist haar laatste adem uitgeblazen?
Een fotoboek als liefdesbetuiging, een soort monument.

Paul Graham: Mother. MACK. ISBN 978-1-912339-45-7. Prijs € 45,-.

Klik op een afbeelding voor een vergroting

Er zijn foto's waarvan je ook na lang kijken niet weet wat erop staat. Zo'n foto siert ook het omslag van het fotoboek 'Murder' van de uit Canada afkomstige fotograaf Guillaume Simoneau. Is het een stuk gebarsten ijs aan de oevers van een meer? Er staan meer foto's in het boek die niet een, twee, drie thuis te brengen zijn. Maar ook foto's die aan duidelijkheid niets te wensen over laten. Foto's van huizen, bomen en landschappen, maar vooral van vogels – en dan met name van kraaien of kraaiachtigen. Er zit een beeld bij van een opgehangen kraai die als vogelverschrikker dienst doet. Maar ook een serie over een kraai die aangevallen wordt door een roofvogel. Het zou de titel van het boek kunnen verklaren. Zeker als je ook de nogal akelige foto ziet van de restanten van een slachtpartij, bestaande uit een paar uit elkaar gerukte kuikentjes. Jonge kraaitjes? Of slachtoffers van kraaien?
Simoneau fotografeerde niet alleen in kleur maar ook in zwart-wit. Bovendien wisselt hij eigen werk af met de mooie zwart-wit foto's die zijn moeder van hem maakte als kleine jongen, poserend met een paar kennelijk tamme kraaien. Die informatie ontleen ik aan een boekje dat bij het tekstloze fotoboek hoort. 'Kraaien als boodschappers van goed nieuws', zou je de titel uit het Engels kunnen vertalen. De auteur Shino Kuraichi schrijft daarin over het beroemde gedicht 'The Raven' van Edgar Allan Poe die de raaf opvoert als de 'boodschapper van de dood'. En over het misschien wel even beroemde fotoboek 'Ravens' van Masahisa Fukase waarin raven geassocieerd worden met rampen en ondergang; (wat mij betreft zeker ook met volstrekte eenzaamheid).
En Simoneau is kennelijk in het voetspoor van Fukase op reis gegaan.
Anders dan de Japanse fotograaf heeft hij positieve gevoelens over kraaien en raven, aldus Kuraichi. Zelfs de foto van de afgeslachte kuikens noemt hij 'not dark'.
Hoewel niet altijd even overtuigend is het een apart boek geworden, niet op de laatste plaats dankzij de combinatie van nieuwe en oude foto's. Mooi trouwens om te lezen dat Simoneau's vader een nest met jonge kraaien gevonden had in een boom die hij zelf omgehakt had. Waarna ze besloten hadden de kraaitjes te adopteren. Als er iets uit de oude foto's uit het familiealbum spreekt, zijn het warme gevoelens van mensen voor elkaar én voor dieren.

Guillaume Simoneau: Murder. Shino Kuraishi (t). MACK. ISBN 978-1-912339-48-8. Prijs € 45,-.

'The Other Side' was de naam van een bar die begin jaren zeventig hèt trefpunt was van dragqueens in Boston. De uitgaansgelegenheid trok ook vrouwen die op deze als vrouw verklede mannen vielen of er minstens geïnteresseerd in waren. En één van hen was in 1972 de 18-jarige Nancy Goldin die later wereldberoemd zou worden als fotografe. Twee jaar lang maakte zij deel uit van de kleurrijke gemeenschap van dragqueens en transseksuelen en volgde hen vrijwel dagelijks met haar camera. Ze had een groot respect voor de moed van deze mensen om 'zichzelf te herscheppen volgens hun fantasieën'.
Toen de fotografe begin jaren negentig terugkwam in Boston, constateerde zij enerzijds dat deze mensen meer geaccepteerd werden maar ook dat vele vrienden en bekenden inmiddels overleden waren aan aids en/of drugs. In 1993 publiceerde Nan Goldin een fotoboek dat dezelfde titel kreeg als de naam van de legendarische bar in Boston. En nu, anno 2019, is er een uitgebreide heruitgave verschenen. Schreef Goldin in het oorspronkelijke voorwoord 'This is a book about beauty. And about my love for my friends', het nieuwe begint met 'This book is a testament to friendship and survival'. De foto's die zij van de mensen in en rond 'The Other Side' maakte, inspireerde haar om fotograaf te worden, schrijft ze. En het bewaren van herinneringen aan hen was voor een belangrijk motief om het boek opnieuw te laten verschijnen. Dit boek gaat over de moed van mensen die de basis legden voor de vrijheid die 'trans people' vandaag de dag hebben, aldus de fotografe. Niet dat ze anno 2019 volkomen veilig zijn om te leven zoals zij willen leven, voegt ze eraan toe. En ze wijst daarbij naar één van de twee nieuwe hoofdstukken – met veel foto's van meer recente datum – waarmee de heruitgave uitgebreid is. Met name doelt ze op foto's die ze maakte tijdens een bijeenkomst waar een zwarte transvrouw herdacht werd die op klaarlichte dag de keel werd doorgesneden...

Nan Goldin. The Other Side. Nan Goldin en Sunny Suit (t). Steidl. ISBN 978-3-95829-613-8. Prijs € 40,-.

Het is een aardig boekje over een merkwaardige historie. 'Zilverbeek-Silver Creek' is de titel. En de geschiedenis speelt zich af aan de rand van Antwerpen, nabij de fotofabriek van (toen nog) Gevaert. Er werkt daar een zekere Thomas die op een mooie dag in 1927 op een lumineus idee komt. Bij de productie van films komt een flinke hoeveelheid zilver vrij die zomaar met het afvalwater wegvloeit in de nabij gelegen Grensbeek. Vanwege die vervuiling kreeg de bodem een zwarte kleur – vandaar dat men ook sprak van Zwarte Gracht of Zilverbeek. Welnu, genoemde Thomas ontwierp een methode waarmee hij het met zilver vervuilde slib kon winnen om het vervolgens letterlijk te verzilveren bij een zogeheten ontzilveringsfabriek. Op die manier verdiende de man een halve ton zilver per jaar. Geen wonder dat hij al snel zijn ontslag nam. Het was pas na de Tweede Wereldoorlog dat men zich bij Gevaert realiseerde dat er zoveel zilver zomaar verloren ging. Met behulp van speciale filters kon men op den duur al het zilver zelf opvangen. Maar toen, zo rond 1960, had Thomas zijn schaapjes al lang op het droge.
Het boekje is opgebouwd uit archieffoto's, met name van de firma Agfa-Gevaert zelf, krantenknipsels, historische documenten èn foto's die samensteller Lucas Leffler zelf maakte van de fotofabriek en Zilverbeek, althans wat daarvan nog resteert. Bijzonder is dat bij het boekje ook een grote poster zit, een reproductie van een zeefdruk die Leffler vervaardigde met gebruikmaking van slib uit de Zilverbeek....

Lucas Leffler: Zilverbeek-Silver Creek. Lucas Leffler en Carel Fransen (t). Design Carel Fransen. The Eriskay Connection. ISBN 978-94-92051-44-8. Prijs € 20,-.

Met uitzondering van Mona Kuhn komt geen enkele naam me bekend voor. Ik heb het over de fotografen die ditmaal zijn geselecteerd voor 'The Opéra', de jaarlijks verschijnende bloemlezing van 'Classical & Contemporary Nude Photography' van de Duitse uitgeverij Kerber.
Internationaal gezien komen er elk jaar talloze boeken uit op het gebied van naaktfotografie. Daarbij draait het meestal om min of meer prikkelende foto's van jonge vrouwen met 'ideale' lichaamsvormen. Fotografisch gezien niet interessant. 'The Opéra' biedt andere fotografie. De foto van een zeer mollige vrouw met groene verf op haar huid die de cover siert van het recent verschenen 8e jaarboek, geeft het al een beetje aan: het naakte menselijke lichaam met al zijn uiterlijke verschillen, vormen en al of niet artistieke mogelijkheden staat centraal.
Ditmaal werden bijdragen geselecteerd van 31 fotografen uit Europa, de VS en Australië, net iets meer vrouwen dan mannen. Als het om de modellen gaat zijn vrouwen duidelijk in de meerderheid. Er is zowel werk in zwart-wit als in kleur, en experimenten worden bepaald niet geschuwd. Pavel Odvody (1953, Tsjechië) bijvoorbeeld valt op door zijn zwart-wit foto's waarbij meerdere opnamen over elkaar zijn gedrukt – een beeldvorm tussen fotografie en film. Niet origineel overigens – denk onder meer aan avantgardistische fotografie uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Christophe Boussamba (1985, Frankrijk) had zo te zien mooie vrouwelijke modellen tot zijn beschikking maar zijn serie maakt op mij vooral een gekunstelde indruk. Sowieso vind ik dat 'The Opéra' iets meer ruimte zou mogen bieden aan 'classical' werk.
Zoals Ernesto Artillo (1987, Spanje) het mannelijk en vrouwelijk naakt combineert met architectuur, zo combineert Milena Wojhan (1994, Duitsland) naakt en beeldende kunst. Bij de serie 'Feminine Development' van Henriette Sabroe Ebbesen (1994, Denemarken) moest ik meteen denken aan de beroemde 'Distortions' van André Kertész – al is dit in kleur en zorgt het gebruikte fruit voor bloederige vlekken op het vervormde vrouwelijk lichaam. Erotiek is denk ik te vinden bij Joanna Grochowska (1990, Polen). De LHBTI-gemeenschap lijkt vertegenwoordigd in de serie 'Betty Fuck' van Thomas Rusch (1962, Duitsland) waar dezelfde persoon nu eens man, dan weer vrouw is.
Misschien de sterkste serie vind ik 'Altered' van Manon Ouimet (1990, Engeland). In zwart-wit portretteerde zij mannen en vrouwen wier lichaam op vaak ingrijpende wijze veranderde door amputatie, brandwonden of anderszins.
De enige Nederlandse fotograaf, Anouk van Kalmthout (1991), tekent tenslotte voor de laatste pagina's van het jaarboek. In haar mooie bijdrage speelt de natuur een even grote rol als het vrouwelijke model. De kleurrijke foto's roepen niet alleen de vraag op, op welke schitterende plek ze genomen zijn maar maken ook nieuwsgierig naar ander werk van de fotografe.