Een ongewoon boek over schietdrama's in de VS

door: Joep Eijkens

Joep Eijkens (1950) studeerde moderne geschiedenis, werkte 28 jaar voor het Nieuwsblad van het Zuiden (later: Brabants Dagblad) en is sinds 2008 actief als freelancer op het gebied van tekst en fotografie.
Schrijft ondermeer voor webmagazine Brabant Cultureel en eerder De FOTOgraaf. Is een fervent verzamelaar van fotoboeken en oude foto's en publiceert daar ook over. Fotografeert veel in de openbare ruimte, met name bij uiteenlopende evenementen. Mensen staan centraal in zijn werk.
Zie ook: www.eijkens.nl.
Stuur Joep een e-mail.

Het is bepaald geen fotoboek van twaalf in een dozijn. Niet alleen vanwege het onderwerp, maar ook en vooral vanwege de manier waarop dat onderwerp in beeld is gebracht. En de vormgeving speelt daarbij een grote rol. Ik heb het over 'American Origami' van Andres Gonzalez – over zeven schietpartijen die afgelopen twee decennia plaats vonden op Amerikaanse scholen en universiteiten waarbij 119 doden vielen en 100 gewonden.
Op het eerste gezicht – dat is althans mijn ervaring – ziet het boek er niet aantrekkelijk uit: een tamelijk dik pak papier in een kartonnen kaft, bijeengehouden door nietjes. Het doet aan een dossiermap denken en dat is het in zekere zin ook wel, zo blijkt als je begint te bladeren.
Het boek is chronologisch opgebouwd en opent met het nog altijd bekende schietdrama dat zich op 20 april 1999 voltrok op Columbine High School in Littleton, Colorado. Uit de telegramachtige intro: 'Time 11.19 am-12.08 pm. Deaths 15, Non fatal Injuries 24'.  In de daarna volgende bladzijden staan foto's van de omgeving van Littleton, van het schoolgebouw zelf, klassenfoto’s vol lachende jonge gezichten en politie-documenten. Ook is er een korte terugblik van een voormalige pastor die de afscheidsdienst van één van de twee schutters leidde. En een toespraak die president Clinton hield op 20 mei 1999 tijdens een herdenkingsbijeenkomst op de getroffen school.
Zo volgen nog zes andere op min of meer dezelfde manier opgebouwde treurige beeldverhalen, al of niet met interviews, ondermeer met iemand die zich nog altijd schuldig voelt omdat hij het als enige van zijn klas overleefd heeft.

Opmerkelijke vormgeving •

Maar het boek bevat méér – wat mede te danken is aan de ingenieuze vormgeving van Hans Gremmen. Je kunt het boek namelijk bij elke bladzijde open klappen waardoor andere afbeeldingen zichtbaar worden. Het gaat daarbij om brieven aan nabestaanden of aan de slachtoffers zelf, tekeningen, krantenknipsels, triviale dingen als een parkeervergunning voor studenten, een lidmaatschapskaart van een vereniging, een roos - maar ook akelige via social media gevoerde discussies tussen daders en anderen die ofwel hun abjecte plannen afkeuren of juist goedkeuren, soms zelfs aanmoedigen.
Interessant is dat die zeer uiteenlopende voorwerpen, brieven en andere documenten ook weer een combinatie aangaan met de foto's van plekken, landschappen en gebouwen die je ziet als je het boek 'gewoon' doorbladert.
Foto's die niets laten zien van de daadwerkelijke moordpartijen zelf maar die als het ware de stilte verbeelden na de gruwelijke gebeurtenissen. Ze doen me af en toe denken aan het werk van Alec Soth.
Wèl zijn er ooggetuigenissen. Zoals van die ene student die Venezuela ontvlucht was vanwege de onveiligheid aldaar en die op Valentijnsdag 2018 met de schrik vrij kwam na een schietpartij waarbij hij zijn beste vriendin verloor.
'American Origami' staat op de shortlist van de Paris Photo-Aperture Foundation First PhotoBook Award die op 8 november tijdens Paris Photo uitgereikt zal worden.

Andres Gonzalez: American Origami. Boekontwerp Hans Gremmen. Fw:Books ism Light Work. ISBN 978-94-90119-81-2. Prijs € 55,-.

·

Jochen Raiss verzamelt al een jaar of dertig amateurfoto's die hij onder meer vindt op rommelmarkten. Hij bezit inmiddels een kleine 3000 foto's die hij onderverdeeld heeft in diverse motiefgroepen. Van de curieuze categorie 'Vrouwen in bomen’ stelde hij reeds twee boekjes samen, die uitgegeven werden door Hatje-Cantz. En onlangs bracht dezelfde uitgever 'Eisbären' (Engelse editie: 'Polar Bears') op de markt, een royale keuze uit de ‘IJsbeerfoto’s’ uit de Raiss-collectie. Het gaat hier om zwart-wit kiekjes uit de periode van de jaren twintig tot zestig. Kiekjes waarop mensen te zien zijn die op een of andere manier in het gezelschap zijn van iemand in een ijsbeerpak. Om onnaspeurlijke redenen betreft het een voornamelijk Duits fenomeen. En hoe het ontstaan is, blijft ook gissen. Begon het met een reclamestunt van een speelgoedfabrikant of van een dierentuin? Verzamelaar Raiss houdt het erop dat op zeker moment een in de vakantieperiode aan de Ostsee werkzame publieksfotograaf op het idee is gekomen om meer klanten te trekken door ze de mogelijkheid aan te bieden, samen met een vervaarlijk echt uitziende ijsbeer op de foto te gaan. Het kan niet anders of er zijn meer fotografen aan de slag gegaan met dit verdienmodel want er zijn talloze ijsbeerfoto's gemaakt die al of niet bewaard bleven in menig Duits familiealbum.
En zo zie je in het boekje van Reuss ijsberen met vrouwen in bikini op schoot, poserend tussen badgasten op het strand, meerijdend in een kar, lopend tussen bezoekers van een dierentuin of een andere toeristische attractie, aan de wandel met een meneer, op een bankje zittend met een mevrouw, enzovoort. Ook tijdens de wintersport komen de ijsberen in actie. Soms zijn ze zelfs met drieën.
Helaas houdt de drukkwaliteit van het boekje niet over. Maar wat echt jammer is – wat mij betreft zelfs een doodzonde op dit gebied – is het gegeven dat de foto's niet integraal afgedrukt zijn, dus inclusief de rand. Een analoog gemaakte foto is méér dan een afbeelding, immers ook een object. Nu zijn het niet meer dan plaatjes. Waarbij ik trouwens ook informatie over datering en locatie mis, al was het maar bij benadering en voor zover bekend. Wat dat betreft is het een wel heel lui gemaakt boekje, hoe grappig de inhoud ook is.
Overigens ben ik wel benieuwd naar andere deelverzamelingen van Raiss. Genoemd worden 'Schlafende Frauen' en 'Dobbelbelichtungen'.

Jochen Raiss: Polar Bears. Norbert Thomma (t). Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-4599-4. Prijs € 16,-.

Verder verschenen onder meer •

Harold Edgerton: Seeing the Unseen. Deborah G. Douglas e.a. (t). Steidl. ISBN 978-3-95829-308-3. Prijs € 48,-.

RongRong's Diary. Beijing East Village. RongRong en Silvia Fok (t). Steidl ism The Walther Collection, New York / Three Shadows Photography Art Center. ISBN 978-3-95829-592-6. Prijs € 48,-.

Daniel Tchetchik: Dark Waters. Ari Folman e.a. (t). Kehrer Verlag. ISBN 978-3-86828-957-2. Prijs € 39,90.

Kazimieras Mizgiris: Wind + Sand. Kurische Nehrung. Christiane Stahl (samenstelling en tekst). Kehrer Verlag. ISBN 978-3-86828-962-6. Prijs € 39,90.

Thom Hoffman: Een verborgen geschiedenis. Anders kijken naar Nederlands-Indië. WBOOKS. ISBN 978-94-625-8344-3. Prijs € 29,95.

Ina Otzko: 100 Norwegian Photographers. Antonio Cataldo e.a. (t). Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-4610-6. Prijs € 65,-.