Fotografie is in zijn aard en wezen een vervalsing van de werkelijkheid:
- De camera is niet objectief door alle technische beperkingen: driedimensionaal wordt tweedimensionaal, er is geen registratie van geluid, geuren worden niet waargenomen, et cetera;
- Door de keuze voor een vogelvlucht- dan wel kikkerperspectief, door de keuze van brandpunt en standpunt, het gekozen moment, de compositie, uitsnede, flitser, tegenlicht en het al dan niet meenemen van ondergeschikte beeldelementen, de fotograaf kiest. Dit is subjectief maar staat nooit ter discussie;
- Een foto is een beeld van een driedimensionale werkelijkheid die tijdens de opname ook persoonlijk wordt beleefd door hen die fysiek aanwezig zijn. Anders gezegd: de emotie van iemand die voor het geweer staat is wezenlijk anders dan van degene achter het geweer en de fotograaf die het vastlegt, ondergaat weer heel andere gevoelens. De “waarheid” wordt door iedereen verschillend ervaren;
- De indruk die de foto geeft, verandert ook door het redigeren, door de vormgeving en de context waarin het beeld wordt geplaatst;
- Het uiterlijk van de foto, contrast, beeldtoon, tint, is ook afhankelijk van de camerasensor, van de software, van het colormanagement en van nog veel meer van die zaken;
- De foto verandert ook door dat verdomde onderschrift dat nog steeds noodzakelijk lijkt te zijn volgens een door kennelijke beeldanalfabeten gehanteerde “journalistieke” wet van Meden en Perzen. Een goede foto geplaatst bij een niet al te fout en te onduidelijk artikel heeft dat onderschrift niet nodig! Wanneer iemand een foto maakt die het niet zonder onderschrift kan stellen heeft hij niet gefotografeerd maar een boek geschreven.
Voorbeeld
Zoals, al weer jaren geleden, maar het beste voorbeeld dat ik ken, de foto van de Robin Utrecht die enkele Koninklijke Dames in de regen vastlegde onder een paraplu. De achtergrond, die er niets toe deed en die bovendien het beeld stoorde, was door de fotograaf weggepoetst, beeldmatig was daar wel iets voor te zeggen. En dat veroorzaakte ophef onder de afgrijselijk fundamentalistische ayatollahs der persfotografie die wel eens even zullen bepalen wat de persfotograaf ons wél móet en wat hij ons níet mág laten zien.
Alle elementen die journalistiek en maatschappelijk noodzakelijk zijn voor het verhaal zijn aanwezig. Robin Utrecht heeft niets anders gedaan dan het bedrijven van het bekende knipwerk, het vrijstellen van koppen en figuren. Nu eens niet op een witte, maar op een zwarte achtergrond. Overigens vraag ik me in gemoede af of digitale bewerking inderdaad een nieuw en zondig fenomeen is en principieel verschilt van de door mij aangehaalde “vervalsingen” in de eerste alinea’s van dit verhaal. Ik zie echt geen verschil. Ik ben een pragmaticus en als het beeld de werkelijkheid geen of heel weinig geweld aandoet, de werkelijke objectiviteit aantast, dan kan wat mij betreft “de boel ethisch door de bocht”.
De foto van Robin Utrecht met geamputeerde achtergrond verhaalde volgens mij nou net heel sec wat er aan de hand was, focuste op het onderwerp: een drietal vooraanstaande vrouwen die gewoon probeerden comfortabel droog te blijven terwijl zij door de regen koninklijk naar hun bestemming schreden. De foto verhaalde dit zoals dit in journalistieke geschriften gebeurt, niet ter zake doende bijzaken worden weggelaten. Zo simpel is dat.
Objectief nieuws bestaat niet in de ogen van de mediaconsument. En bij die consument wordt de interpretatie van de boodschap in de geest door emotie, opleiding, geloof of afkomst onherroepelijk min of meer vertekend. Daarom is het helemaal niet interessant of het nieuws altijd op de een of andere manier schijnbaar ‘gemanipuleerd’ tot ons komt dan wel 'waarheidsgetrouw' is, als de boodschap maar zo duidelijk mogelijk is.
Het afschieten van fotografen op grond van het verwijderen van een zakje, plastic tasje of een videocamera die nét in beeld komt is onrechtvaardig. Om de fotografen dan een, volkomen terecht uitgereikte en zojuist gewonnen prijs af te pakken, gewonnen op gronds van hun prestatie en vakmanschap, is met recht uiterst onbetamelijk. Omdat zijn schrijvende collega, de journalist, wel mag 'verwijderen'. Deze fotosjopper avant la lettre, die met een leeg stuk papier begint en dit dan met letters volkloddert tot er een verhaal is ontstaan. Of zelfs deels herschrijft. En daarbij alles dat buiten het onderwerp valt uit het verhaal weglaat. Zoals die mevrouw met die paarse hoed die op de achtergrond liep op de markt. En dat zou dan wél objectief zijn?
Ik stel mij een krantenartikel voor zonder weglaten: 'De onlusten werden bloedig neergeslagen. Er lag een zakje van de Hema op de grond. Door het geweld raakten velen gewond. Een paarse krokodil stond in de etalage van het warenhuis. Gelukkig waren er geen doden te betreuren'. En de eindredacteur die daarna de spelfouten en stijlblommetjes uit het artikel verwijdert wordt standrechterlijk geëxecuteerd door de hoofdredacteur himself met de uit WW II overgehouden Luger. Wie is er nu gek?
God zij gedankt dat wij individuen zijn, met ieder een eigen beleving van het nieuws. Een beleving die door onze geest vertekent, wat de journalistiek-beeldmoralistische zelfuitgevonden geniën ook mogen zeggen...