Voor velen een plaag wanneer het over zijn intellectueel eigendom ging. Voor velen een fantastisch fotograaf. En voor velen een vriend. Een eigengereide doordouwer, anders kan ik het niet zeggen. En vooral een bijzonder mens. Zijn werk bestrijkt de gehele historie van het voetbal en de wielersport, bovendien was hij voor alles een allround fotojournalist die zijn mannetje wist te staan.
Mijn eerste contact met Guus gaat terug tot mei 2006, toen ik belde over foto's voor een interview van Wim Broekman met hem. Hij was toen al de 70 jaar gepasseerd, fotograaf in ruste, levend van hetgeen zijn pensioentje plus de opbrengst van zijn foto's opbrachten. Het groeide uit tot een vriendschap met wekelijkse en soms dagelijkse mails en telefoongesprekken, met spaarzame ontmoetingen.
Guus en ik vertelden elkaar veel, wij hadden het over fotografie, over onze vrienden, over het leven, zelfs over heel intieme dingen. Hij vroeg soms ook om raad en wanneer ik iets uit het fotografisch verleden wilde weten was Guus voor mij een onuitputtelijke vraagbaak. En hij gaf mij af en toe opbouwende kritiek.
Vorige week, ik had al ruim drie 'Guusloze weken' gehad, bereikte mij het bericht van zijn overlijden op zaterdag 24 januari, Guus werd 80 jaar. Het trof als een schok, hij had nog zo veel meer te vertellen. In dit stuk probeer ik vanuit een persoonlijke invalshoek een tip van de sluier op te lichten over het leven van Guus.
Foto's mailen •
Vaak, wanneer hij weer een auteursrechtenverhaal had of een vrolijke anekdote, zei hij 'Ik heb hier ook foto's van, die mail ik je wel even.' Dus op zeker moment vroeg ik Guus schertsend: 'Wat moet ik nou met al die rommel doen die jij me toestuurt, weggooien? Ik kan er toch niets mee, het zijn jouw foto's.' Het antwoord kwam vlot: 'Hou die dingen maar, je weet nooit waar het goed voor is, misschien schrijf je wel een verhaal wanneer ik dood ga.' Guus sprak dit grinnikend uit en ik realiseerde mij toen niet dat dit wel eens waar zou kunnen worden: 'Ach wat Guus, je komt net kijken, zorg nou maar eerst dat je netjes 21 jaar wordt...'
Maar de foto's zijn er, het is toch denkbaar aan de hand van deze foto's het stuk van zijn leven te beschrijven dat ik ken?
Vader en commando •
Guus was apetrots op zijn vader, dat bleek toen ik naar Groesbeek verhuisde. 'Daar ligt mijn vader begraven, op het Canadees Oorlogskerkhof. Als de enige Nederlander. Ga daar maar kijken.'
Wat aan de foto van Albert de Jong opvalt, is dat Guus heel erg lijkt op zijn vader.
Vader Albert de Jong was in de oorlog aan de Duitsers ontkomen en werd geselecteerd voor een commando-opleiding in Schotland. In 1944 keerde hij terug als Airborne militair en landde midden inde slag die rond Groesbeek werd gevoerd. Van de 180 man uit zijn groep overleefde hij met slechts 27 anderen de luchtlanding, Groesbeek is een van de plaatsen op de 'Liberation Route' waar uitzonderlijk zwaar is gevochten. Albert de Jong had als commando de taak sabotageacties uit te voeren achter de linies van de Duitsers. Hij overleefde uiteindelijk de oorlog. Albert was later echter betrokken bij een tragisch ongeluk in een Canadees konvooi bij Apeldoorn in juni 1945 en hij overleefde dit niet. Guus vertelde daarover in een interview dat het al vrede was: 'Eigenlijk is mijn vader te laat gestorven'. Meer hierover op deze website: www.geschiedenisgroesbeek.nl/albertdejong.htm.
Werken voor eigen rekening •
Guus werkte voor veel bladen zoals De Telegraaf en Panorama en ook bladen als Voetbal International maakten gebruik van zijn beelden. Guus moest erg veel investeren, hij betaalde zelf zijn camera's en materialen, zijn benzine en hotelkosten, zijn films. Topmateriaal was amper goed genoeg voor hem. En hierdoor was zijn werk niet alleen inhoudelijk goed, maar ook van een goede kwaliteit. Hij maakte elftalfoto's op 13x18 dia, een van de foto's waar hij zelf heel trots op was is een portret van Prins Bernhard naast zijn camera. En ook bekend zijn de series met zijn 'Sapporo Nikon' waarmee hij 7 beelden per seconde draaide. Deze lag echter snel al weer in de linnenkast. 'Moet jij 'm niet?' vroeg hij mij eens. 'Je mag 'm zo hebben, het is een klote-ding. Het transport is wel snel, maar wanneer je bij een atletiekwedstrijd het moment moet maken dat de winnaar door het lint gaat heb je één beeld net vóór het lint en eentje net áchter dat lint. Laat mij maar ouderwets zelf op de knop drukken.'
Een van de iconen is de vermaarde foto van Johan Cruijff uit 1974, die het publiek duidelijk maakt dat hij het alleen ook niet kan. Er hoeft geen onderschrift onder, de foto vertelt zelf het verhaal. Guus vertelde over deze foto met een smakelijke grijns: 'Er was zelfs een uitgever die 'm had gejat en die beweerde dat-ie niet wist dat die foto van iemand was, hij had 'm ergens 'rechtenvrij' van het internet geplukt. En 'm dan wel in zijn blad drukken. En ik moest dat dan maar goedconden. Ja, die Guus, die is gek...'.
Guus ging ook voor eigen rekening naar San Diego om Mohammad Ali te fotograferen. Hij maakte daar de foto waarop de bokser een oude tegenstander, de voormalig wereldkampioen Archie Moore ontmoette. 'Ja jongen, dat deed ik zomaar. Het was wel geen voetbal, maar het verdiende wel. En boksen is ook een mooie sport.'
Iedereen jat maar •
Met dezelfde vastberadenheid waarop zijn vader de vijand te lijf ging waakte Guus over zijn intellectuele eigendommen. Een strijd die volgens een van zijn collega's, Marcel Antonisse, gelegen was in het feit dat hij op een gegeven moment moest kiezen tussen een zeer noodzakelijke persoonlijke uitgave en het vervangen van een camera, terwijl er links en rechts foto's van hem zonder toestemming werden gepubliceerd waarvan hij geen cent zag. Er waren bladen waar zijn foto's in stonden met als auteursvermelding de naam van het blad. Een probleem was dat wanneer je onderweg bent er geen tijd is voor het beheer. En daar kwamen dan ook weer ongewenste dingen uit voort. Foto's die hij maakte bleven niet zelden bij het blad 'hangen' dat de foto gepubliceerde. En zo kon het gebeuren dat het archief van de Geïllustreerde Pers werd overgenomen door een hier niet nader te noemen persdienst. Die ineens allerlei 'Guusfoto's' verkocht zonder zijn naam er bij 'want wij mogen dat'. De roze bon vertelt echter een geheel ander verhaal. Dit resulteerde in een eindeloos juridisch getouwtrek, Guus wilde terecht zijn foto's terug uit dat archief en hij wilde zijn centen. En kreeg zijn zin, al was het gedeeltelijk, veel materiaal was 'verdwenen'.
Guus als commando •
Tegenover Wim Broekman, die vaak bij hem op de koffie ging, verklaarde Guus tijden een interview in 2006: "In de eerste plaats is ‘ongeoorloofde publicatie’ schering en inslag, echt bijna dagelijkse praktijk. Zeg gerust: het jatten van werk. Je moet als fotograaf zelf nagaan of en zo ja waar een foto van je is gepubliceerd. Een aantal uitgevers heeft lak aan de vereiste voorafgaande toestemming. De controle is lastig, omdat je tegenwoordig gewoon met een scanner een vroegere publicatie in een tijdschrift reproduceert. Het vergt heel wat uren internetten via meerdere zoekmachines om zo’n publicatie in boeken en bladen te achterhalen. Te meer lastig, omdat je naam als maker er vaak niet bij staat. Of in plaats daarvan die van een ander!"
Wanneer je vrijwel continu wordt geconfronteerd met dit soort onzin gaat een mens verbeten optreden tegen inbreukmakers en mensen die hem het leven zuur maakten. En Guus ging tot de bodem. Zelfs Johan Cruijff moest er uiteindelijk aan geloven in een procedure tot aan de Hoge Raad. Cruijff haalde volledig bakzeil, de uitspraak in cassatie vindt u hier.
Guus heeft deze vastberadenheid waarschijnlijk van zijn vader geërfd. En maar weinigen realiseren zich dat een belangrijk deel van de jurisprudentie op gebied van het auteursrecht op Guus de Jong’s acties steunt.
Bullebak of vriend? •
Velen hebben in soms niet te verstane dan wel zeer onsmakelijke bewoordingen Guus als een soort bullebak neergezet omdat hij op zijn rechten ging staan. Maar de andere kant van Guus laat een zonnig en gul mens zien, die ook klaar stond voor anderen. Met veel humor en anekdotes. Mij is het geval bekend dat een fotojournalist die in zware financiële problemen zat maar wel met uitzicht op werk, ineens met een in elkaar gestort computersysteem zat. En dit terwijl er weer opdrachten binnen begonnen te komen. Twee dagen later werden er enkele dozen bij hem bezorgd met de groeten van Guus. Een complete nieuwe Mac met alles er op en er aan. Van terugbetalen wilde Guus niets weten, 'Wat heb ik nou aan die centen, die jongen is er gelukkig mee, ze kunnen daar weer eten en ik kan het straks toch niet meenemen.'
Guus was goed bevriend met Ed van der Elsken, die hij bewonderde. Een vriendschap die hij zeer op prijs stelde. Wanneer Ed niet bij hem langs kon komen schreef Ed hem. Het overlijden van Ed greep Guus dan ook erg aan. Hier twee zijn kopieën van de correspondentie van Ed.
Een van zijn goede en trouwe vrienden uit de Amsterdamse Jordaan, waar hij veel mee uit vissen ging, was de zanger Willy Alberti. De foto is gemaakt op een bootje, waarschijnlijk op de Amstel, op het moment dat Willy eindelijk beet had...
Een van de andere verhalen van Guus ging over een Spaande picknick in Frankrijk. 'Na de Europacupfinale in het Wembleystadion in Londen, de wedstrijd tussen Benfica en A.C. Milan (mei 1963) ging ik per vliegtuig terug en vervolgens met de auto naar Bordeaux. Voor de wielerwedstrijd Bordeaux-Parijs. Onderweg kwam ik deze Benfica supporters tegen. Ze keken niet vrolijk want hun club had de finale verloren met 2-1.Ze hadden nog een hele weg te gaan met z'n zessen in een Opeltje met bepakking. Meteen een foto van gemaakt. Spanjaarden zijn best wel verstandige mensen, ze eten hun sores weg.'
Rechtenvrij •
Guus gaf ook foto's weg. Sportblogger André Stuyfesant ( Stuyfssportverhalen) vertelt in een afscheidsblog over Guus: 'En als je dan, zoals Stuyfssportverhalen, op een dag een e-mail van De Jong in je postvak vindt verkilt het bloed in de aderen van schrik. Guus had een reputatie vanwege zijn optreden tegen inbreukmakers. ' Stuyfssportverhalen, altijd voorzichtig met het beeldrecht hoefde echter niet bang te zijn. De Jong maakte een compliment over deze blog die hij regelmatig met plezier bezocht. Als erkenning stuurde De Jong ongevraagd een hele serie wielerfoto’s die gratis geplaatst mocht worden. En mocht er, ondanks dat, nog een foto nodig zijn dan was het een kwestie van één e-mail richting De Jong die binnen een uur de gezochte ‘plaat’, gratis aanleverde. stuyfssportverhalen.com/?s=guus+de+jong.
Karsh •
Guus had een voorliefde voor goede fotografie, het hield bij hem niet op bij sport. Een van de mensen die hij bewonderde was Yousef Karsh. 'Ik heb een foto van hem gemaakt, voor een van zijn portretten, een van Sir Winston Churchill. Die vent maakt zulk mooi werk, da's pas een echte fotograaf. Daar moet je eens een interview mee maken wanneer je ooit de kans krijgt. ' Gevolgd door de standaardzin 'Ik mail je de foto wel even... '
Zilveren Camera en meer •
Een beetje fotograaf haalt ook prijzen. In 1978 werd de foto van de arrestatie van twee Duitse RAF-terroristen bekroond met de Zilveren Camera. Guus vertelde hier over: ‘Het zal elf uur ‘s avonds zijn geweest. Ik had mijn hond uitgelaten. Net weer binnen hoor ik politiesirenes; ik pak mijn auto en ga er achter aan. Gelukkig had ik een mobilofoon met ‘concertgebouwkwaliteit’ en kon ik alle communicatie probleemloos volgen. Kom ik daar aan, zie ik een politieafzetting en agenten met kogelvrije vesten. Dan is het ernst; dan laten ze je heus niet door de linie gaan. Ja, pas als alles afgelopen is… Ik ben toen omgelopen en naderde van de andere kant tot op zo’n 4 meter afstand. Er werd geschoten en ik hoorde een politieman roepen: 'De Jong, rot godverdomme op…' Was het de arrestatie van twee leden van de Rote Armee Fraktion, de Duitsers Wackernagel en Schneider. Achteraf leuk dat je met zo’n plaat De Zilveren Camera wint.’
In 1978 was hij al aan de beurt geweest. Samen met journalist Hans Knoop, die Menten ontmaskerde, was hij bij de arrestatie van de oorlogsmisdadiger Pieter Menten in Zwitserland. Hiervoor werd hij beloond met de Eerste Prijs Nieuwsseries van de Zilveren camera. In 1983 werd zijn opzienbarende serie over criminaliteit in Amsterdam bekroond met de eerste prijs Documentaires van de Zilveren Camera. En dan niet de minste prijs, in 1968 won hij in Mexico de gouden Azteken Medaille voor zijn sportfoto's uit alle werelddelen.
En nu is Guus de Jong er niet meer, hij werd in stilte in zijn familiekring begraven. Een fotograaf met een ontzagwekkend oeuvre. Goede sportfotografie waarvoor hij stad en land afreisde. Het is dan wellicht geen kunst, maar hiermee heeft Guus ons wel het historisch beeld van een ander aspect van het leven nagelaten. Ik weet dat velen zij werk waarderen. Zelf hoop ik dat het werk van Guus ooit ten toon gesteld zal worden. Hij laat een zeer groot archief na, het levenswerk van een gecompliceerd maar eenvoudig, een knorrig maar uiterst vriendelijk mens. Zo zou ik mijn vriend Guus willen omschrijven...
