Edition Patrick Frey▼

In 2012 verscheen 'OWN', een prachtig uitgevoerd overzicht van het werk van Erwin Olaf. Zeven jaar later kwam onlangs 'I am' uit, ook een fraai overzichtswerk, maar minder kolossaal. Niet een beetje dubbelop? Absoluut niet. Zeker, de boeken overlappen elkaar voor een deel maar het oeuvre van de buitengewoon productieve fotograaf is de afgelopen jaren aanzienlijk uitgebreid. En alleen al vanwege dat recente werk, niet in zijn studio gemaakt maar onder meer in Berlijn, Shanghai en Palm Springs (VS), is de nieuwe publicatie interessant.

De opzet is ook totaal anders. Niet vreemd, want 'I am' begeleidt ook twee tentoonstellingen in het Gemeentemuseum Den Haag en het Fotomuseum Den Haag; (beide tot en met 12 mei). Daar komt bij dat het Rijksmuseum – dat vorig jaar de 'kerncollectie' overhandigd kreeg van de fotograaf – komende zomer een aantal iconische werken van Olaf presenteert 'waarbij de schilderkunst van onder andere Rembrandt, Vermeer en Breitner als inspiratie diende'. Dit alles naar aanleiding van Olafs 60ste verjaardag.

Het is en blijft een ongelooflijk verhaal. Het verhaal van Vivian Maier (1926-2009), een Amerikaanse nanny (zeg maar kinderoppas) die tientallen jaren op de straten van New York en – vooral – Chicago en omgeving fotografeerde zonder dat iemand, uitzonderingen daargelaten, daar ooit iets van terugzag. Een zeer eigenzinnige alleenstaande vrouw die op het einde van haar leven in de problemen kwam, de huur niet meer betaalde van de opslagruimte waar ze haar gigantisch archief - bestaande uit meer dan 100.000 foto's, negatieven, dia's films en onontwikkelde filmrolletjes - opgeslagen had. En hoe die enorme verzameling, omdat ze niet reageerde op aanmaningen, voor een paar honderd dollar in handen kwam van een veilingmeester die het materiaal in drie parten verdeelde en verkocht aan drie verzamelaars. Dat was in 2007. Het grootste deel kwam in handen van zekere John Maloof. Hij probeerde in contact te komen met de voor hem onbekende fotografe die toen nog leefde maar slaagde daar niet in. Pas nadat hij in het voorjaar van 2009 haar overlijdensbericht in de krant had gelezen, begon hij een aantal foto's op internet te zetten om ze weer door te verkopen.

Met het fotoboek 'Party! Party!! Party!!! Photographs from Weimar Germany' gaan we bijna een eeuw terug in de tijd naar bruisende feesten en vrolijke party's in vooroorlogs Duitsland. Het boek bevat zo'n 100 nooit eerder gepubliceerde foto's uit de gigantische collectie van het Archive of Modern Conflict. Foto's die laten zien hoe ten tijde van de Weimarrepubliek (1918-1933) door de elite gefeest werd, dus voordat Hitler en zijn trawanten een einde maakten aan het feestje.

De foto's gaan vergezeld van historische gegevens en citaten. Zo schrijft de beroemde satirische kunstenaar George Grosz in 1923 dat je voortaan een rugzak nodig hebt om al die bankbiljetten te vervoeren die nodig zijn voor het kopen van een simpel product. En zo lees je dat Berlijn in 1924 zijn eerste stoplicht kreeg en dat Leica het jaar daarop zijn eerste kleinbeeldcamera op de markt bracht.

Het zou een kamerwand kunnen zijn in een leegstaand huis, wie weet een sloophuis. De onderkant van de wand lijkt bedekt met houten planken vol knoesten maar het zal wel behang zijn, hooguit goedkoop fineer. De muur erboven is lichtgeel en zit vol donkerder plekken met hier en daar roestige spijkertjes waaraan waarschijnlijk ingelijste familiefoto's hebben gehangen. Die lege plekken versterken het gevoel van verlatenheid. Niet alleen de bewoners zijn vertrokken, ook hun dierbaren. Eén foto is blijven hangen, wellicht geknipt uit een tijdschrift, een foto van een prachtig landschap waar een rivier door stroomt.

John Szarkowski leidde meer dan dertig jaar lang het 'Department of Photography' van het Museum of Modern Art in New York, het eerste museum ter wereld met zo'n fotografie-afdeling, opgericht in 1940. Hij is de auteur van diverse belangrijke boeken, waaronder The Photographer's Eye en het vierdelige The Work of Atget (samen met Maria Morris Hambourg) en stelde verschillende spraakmakende tentoonstellingen samen. Een van de meest invloedrijke was de tentoonstelling die hij in 1967 in het MoMA organiseerde onder de titel 'New Documents'.

In deze expositie bracht Szarkowski drie Amerikaanse fotografen samen die op dat moment nog niet zo bekend waren maar inmiddels tot de grote namen van de internationale fotografie worden gerekend: Diane Arbus (1923-1971), Garry Winogrand (1928-1984) en Lee Friedlander (1934). (Laatstgenoemde, de enige van het drietal die nog leeft, timmert als tachtiger overigens nog steeds flink aan de weg). De drie werden gepresenteerd als belangrijke vertegenwoordigers van een nieuwe generatie documentaire fotografen.

Met uitzondering van zijn boek over z'n exen,  Exit wounds (as if),  kan het nieuwste fotoboek van Martijn van de Griendt zijn meest persoonlijke genoemd worden. Maria – I Need Your Lovin' is de titel. Een titel die op het eerste gezicht voor tweeërlei uitleg vatbaar lijkt. Want je zou kunnen denken dat de fotograaf zich met die woorden tot zijn geliefde richt. Maar nee, het gaat om Maria, een vrouw die met vele mannen het bed deelde, al was het maar om minder eenzaam te zijn, en die nog altijd op zoek is naar die ene ware liefde.

Tien jaar gelden kwam Van de Griendt haar tegen in zijn geboortestad Eindhoven – Maria, een van oorsprong Braziliaanse schoonheid. Hij was toen bezig met een nieuw boek dat Smokin' Boys, Smokin' Girls zou gaan heten. Het bleef niet bij een foto van een joint rokend meisje – Maria werd zijn muze. Tien jaar lang volgde hij haar in haar turbulente leven, een leven dat lang bepaald werd door seks en drugs maar de laatste tijd een stuk rustiger en gelukkiger lijkt te zijn geworden.

Fotoboeken over mensen in cafés zijn bepaald niet dik gezaaid. Het is ook geen gemakkelijk onderwerp, niet op de laatste plaats vanwege privacy-problemen. Maar soms lukt het een fotograaf en verreweg het mooiste voorbeeld vind ik nog altijd Café Lehmitz (1978) van Anders Petersen, een fotoboek waarin de Zweedse fotograaf de door de wol geverfde clientèle van een Hamburgse kroeg vereeuwigde.
Deze klassieker uit de 20e-eeuwse fotografie kwam me al snel in gedachten toen ik Golden Days Before They End  van Klaus Pichler (foto's) en Clemens Marschall (tekst) onder ogen kreeg. Het mooi uitgevoerde fotoboek gaat over verlopen bars en cafés in Wenen – ooit bloeiend, met name in de jaren zestig en zeventig - waar het publiek voornamelijk bestaat uit wat oudere alcoholisten en andere mensen aan de zelfkant van de samenleving. Voor een deel vergelijkbaar met de mensen in Café Lehmitz dus, maar de verschillen tussen de twee boeken zijn groter dan de overeenkomsten.

Bij het woord 'Afrika' denken veel mensen op de eerste plaats aan oorlog, economische malaise, vluchtelingen, aids, dictators, hongersnood en andere ellende. Uiteraard is dat niet voor niets, maar het immense continent bezit ook positieve, vaak minder bekende kanten. Denk alleen al aan muziek. Maar ook op het gebied van de mode gebeuren er fantastische en verrassende dingen, zo laat Per-Anders Pettersson zien in zijn interessante fotoboek African Catwalk.

Pettersson (1967) is een van oorsprong Zweedse fotograaf die al jaren opereert vanuit Zuid-Afrika en als fotojournalist heel wat oorlogen en ander wereldnieuws heeft verslagen. Sinds 2009 is hij daarnaast gefascineerd geraakt door mode in Afrika. De afgelopen jaren heeft hij meer dan veertig Fashion Weeks bezocht in 16 Afrikaanse landen. Het nu door Kehrer gepubliceerde boek geeft een sterke selectie van de foto's die hij daar maakte.

De Amerikaanse fotojournalist Leon Borensztein had eigenlijk nooit kinderen willen hebben. Toch, zoals dat vaker gaat, was hij blij toen zijn vrouw in verwachting was. En toen het kind, een meisje, lichamelijk en verstandelijk beperkt bleek, werd Sharon zoals ze ging heten met alle liefde en zorg omgeven. Dat zie je ook aan de foto's die Borensztein van zijn dochter sinds haar geboorte in 1985 maakte en waarvan een selectie opgenomen werd in een bijzonder fotoboek, gepubliceerd door Kehrer Verlag.

Het is een soort dagboek in foto's en korte teksten dat enerzijds prachtig laten zien hoe het kleine meisje opgroeit tot een volwassen vrouw en anderzijds hoe zwaar die afgelopen dertig jaren waren. Extra zwaar voor de fotograaf sinds zijn vrouw hem verliet en hij er alleen voor kwam te staan. Aan het einde van het boek is een (ingekorte) brief opgenomen die Borensztein aan familie en vrienden schreef. Daarin vertelt hij, eindelijk een goed onderkomen voor Sharon te hebben gevonden in een medische instelling. Tevens vraagt hij begrip voor deze ingrijpende beslissing: omwille van zijn eigen leven en gezondheid kon hij niet langer in zijn eentje voor haar zorgen.

In 1993 startte de onvolprezen serie Monografieën van Nederlandse fotografen. Sanne Sannes (1937-1967) viel de postume eer te beurt om de spits af te mogen bijten. Onlangs verscheen een nieuwe, Engelstalige monografie, door uitgeverij Hannibal gepresenteerd als 'the most complete overview of the work of Sanne Sannes that has been published'.

Als je de twee boeken naast elkaar legt valt op de eerste plaats op dat de foto's in de nieuwe uitgave contrastrijker en donkerder afgedrukt zijn, wat ze zeker ten goede komt. Vergelijk je de boeken inhoudelijk dan zijn er naast overeenkomsten ook diverse verschillen.

De eerste monografie heeft qua tekst meer diepgang maar bevat minder foto's, als je tenminste de vele klein afgedrukte foto-illustraties buiten beschouwing laat. Getalsmatig het omvangrijkst is nog altijd The Face of Love dat in 1972 op de markt werd gebracht door een Amerikaanse uitgever.

In de wereld van de grote cameramerken neemt Leica een aparte plaats in. En dat al meer dan honderd jaar. Aanleiding voor de publicatie van een indrukwekkend, omvangrijk boekwerk, getiteld Augen auf! 100 Jahre Leica, of - in de Engelse versie - Eyes Wide Open! 100 Years of Leica.
De eerste compacte 35 mm-camera, de Leitz-camera ofwel Leica, was al ontwikkeld in 1914 maar kwam mede vanwege de Eerste Wereldoorlog en nasleep daarvan pas echt in productie in 1925. Leica maakte het fotograferen niet alleen makkelijker voor amateur en professional maar bood nieuwe mogelijkheden om de zichtbare wereld sneller, dynamischere en persoonlijker vast te leggen. (Wat dat betreft doet het denken aan de digitale revolutie van onze tijd).