Joep Eijkens▼

De Amerikaanse fotograaf Larry Sultan (1946-2009) is met name bekend geworden door twee fotoboeken: Evidence (1977, samen met Mike Mandel) en Pictures from Home (1992). De eerste drukken van deze boeken zijn collectors items. Van Evidence verscheen een uitgebreide herdruk in 2003. En nu is er dankzij de Britse uitgever MACK een facsimile uitgave van dat andere spraakmakende boek.

The Many Lives of Erik Kessels is de titel. En inderdaad, Kessels is een buitengewoon veelzijdig en gedreven man – met al zijn talenten en tomeloze inzet zou je hem zelfs een soort duivelskunstenaar kunnen noemen. Hij is niet alleen medeoprichter en artistiek directeur van het bekende Amsterdamse reclamebureau KesselsKramer maar is ook actief als artdirector, fotograaf, uitgever en maker van fotoboeken, en curator van internationale tentoonstellingen. Én hij is een gedreven verzamelaar van fotografie.

Op een septemberochtend in 2010 vertrok de Amsterdamse fotograaf Henk Wildschut naar de zogeheten Jungle van Calais, voor hem hét symbool van de problematiek van illegale immigranten in Europa. Hij was er sinds 2001 al vele malen geweest. Maar ditmaal was het voor de laatste keer, zo zei hij tegen zijn vrouw. Ze geloofde er niets van. “Je bent aan Calais verslaafd”, zei ze. En ze kreeg gelijk.

Zeker, in 2011 kwam een boek uit dat als een soort afronding van 'Calais' gezien kon worden, getiteld Shelter. Een prachtig, door Robin Uleman vormgegeven boek - uitgegeven door het helaas inmiddels ter ziele gegane Post Editions – waarin de provisorische, van karton en ander afval gemaakte huisjes en tentjes van migranten centraal staan. Wildschut zag in die provisorische bouwsels niet op de laatste plaats de vindingrijkheid en veerkracht waarvan mensen ook in zware omstandigheden blijk konden geven. Het boek bevatte foto's die gemaakt waren op diverse plekken in Europa, maar de nadruk lag toch wel op Calais.

Met uitzondering van zijn boek over z'n exen,  Exit wounds (as if),  kan het nieuwste fotoboek van Martijn van de Griendt zijn meest persoonlijke genoemd worden. Maria – I Need Your Lovin' is de titel. Een titel die op het eerste gezicht voor tweeërlei uitleg vatbaar lijkt. Want je zou kunnen denken dat de fotograaf zich met die woorden tot zijn geliefde richt. Maar nee, het gaat om Maria, een vrouw die met vele mannen het bed deelde, al was het maar om minder eenzaam te zijn, en die nog altijd op zoek is naar die ene ware liefde.

Tien jaar gelden kwam Van de Griendt haar tegen in zijn geboortestad Eindhoven – Maria, een van oorsprong Braziliaanse schoonheid. Hij was toen bezig met een nieuw boek dat Smokin' Boys, Smokin' Girls zou gaan heten. Het bleef niet bij een foto van een joint rokend meisje – Maria werd zijn muze. Tien jaar lang volgde hij haar in haar turbulente leven, een leven dat lang bepaald werd door seks en drugs maar de laatste tijd een stuk rustiger en gelukkiger lijkt te zijn geworden.

In de laatste jaren van zijn leven werkte Ed van der Elsken (1925-1990) aan een boek dat 'zijn beste foto's' moest bevatten. Het boek werd postuum uitgegeven in 1991 onder de titel Once upon a time. De weemoed die de titel wekte, werd nog versterkt door de ontroerende foto op het omslag, waarop we Van der Elskens zoontje Johnny zien die troost lijkt te vinden bij zijn paardje.

De prachtige monografie, in hetzelfde kloeke vierkante formaat uitgevoerd als verschillende andere boeken van Nederlands beroemdste fotograaf, verscheen bij gelegenheid van een retrospectief in het Stedelijk Museum Amsterdam. In datzelfde museum is nu tot en met 21 mei 2017 de tentoonstelling 'Ed van der Elsken – De verliefde camera' te zien die gepresenteerd wordt als 'het grootste overzicht wereldwijd van zijn werk in 25 jaar’. Het gaat om een reizende tentoonstelling die ook Jeu de Paume in Parijs en Fundación MAPFRE in Madrid aan zal doen. Er verscheen een vrijwel gelijknamige catalogus.

The New York School of Photography. Onder die noemer worden fotografen gerangschikt die tussen eind jaren dertig en begin jaren zestig actief waren in New York en vooral de stad en haar bewoners als onderwerp hadden. Het waren fotografen die niet op de laatste plaats de kost verdienden bij tijdschriften maar letterlijk de straat opgingen voor hun vrije werk. Er zitten zulke grote namen bij als Richard Avedon, William Klein, Robert Frank en Lisette Model maar ook minder of amper bekende figuren zoals Ted Croner en David Vestal. Ook Louis Faurer (1916-2001) hoort tot de laatste categorie. Maar gelukkig is er nu een mooie monografie aan hem gewijd, weliswaar bescheiden van omvang, maar dat had hij zelf misschien ook zo gewild.

Faurer, in 1916 geboren in Philadelphia, was 13 toen hij een paar tekeningen stuurde naar Walt Disney en prompt een uitnodiging kreeg voor een nadere kennismaking. Het liep anders. Faurer volgde een opleiding voor 'commercial lettering' en verdiende wat bij met het maken van karikaturen. Rond 1937 begon hij te fotograferen – Walker Evans was zijn grote voorbeeld.

Nog tot het begin van deze eeuw leefde het idee dat kleurenfotografie pas eind jaren zeventig een serieus medium was geworden voor documentair werk en kunstfotografie, met fotografen als William Eggleston, Stephen Shore en Joel Meyerowitz. We weten inmiddels wel beter dankzij diverse publicaties en tentoonstellingen. Niet op de laatste plaats van de Amerikaanse fotograaf Saul Leiter die in Early Color (2006) liet zien dat hij al eind jaren veertig schitterend werk maakte op dat gebied. En nu mogen we een nieuwe naam toevoegen aan het rijtje pioniers van de kleurenfotografie. Fred Herzog is zijn naam. Over hem verscheen een fraaie monografie bij Hatje Cantz met ruim 230 voor het merendeel niet eerder gepubliceerde foto's, voornamelijk in kleur.
Herzog, in 1930 geboren in Duitsland, emigreerde in 1952 naar Canada en woont sinds 1953 in Vancouver, de stad die tevens het hoofdonderwerp vormt van zijn werk.

Terwijl op een houten tafel mijn been wordt verbonden door een paar studenten, maak ik op mijn rug een paar foto's van de kliniek. Ik ben in shock en kan deze werkelijkheid alleen nog door een lens benaderen, zo lijkt het.

Dit schrijft Marielle van Uitert (Kerkdriel, 1973) in haar nieuwe fotoboek Duizend ogen over een ingrijpende gebeurtenis die haar overkwam in Syrië, november 2012. De in Vught woonachtige oorlogsfotografe werd toen niet alleen kort ontvoerd, samen met haar schrijvende collega Irene de Zwaan, maar raakte drie dagen later gewond bij een mortieraanval tijdens een anti-Assad demonstratie. Kort erna lukte het beide journalistes de Syrische hel te ontvluchten via Turkije en veilig huiswaarts te keren.

Een huis met geblindeerde ramen. Een lege straat op een regenachtige ochtend. Wederom een huis zonder teken van leven – met links een Engelse tekst. Vertaald zou die kunnen luiden: West-Vlaanderen heeft een van de hoogste zelfmoord-percentages van Europa, anderhalf keer het Europese gemiddelde. Elke maand plegen twintig mensen zelfmoord in deze regio.
Zo begint het fotoboek (un)expected van de hand van Peter Dekens. De titel lijkt ingegeven door het feit dat zelfmoorden nu eens volkomen onverwachts plaatsvinden, dan weer haast voorspelbaar. Het cahier-achtig boek bestaat op de eerste plaats uit een doorlopend beeldverhaal van straten en huizen, vermoedelijk gefotografeerd in West-Vlaanderen, de geboortestreek van Dekens. Dat beeldverhaal  –  in zwart-wit – wordt vier maal onderbroken door kleinere katernen in kleur. Elk katern vertelt een ander zelfmoordverhaal, bestaande uit een korte tekst en foto's.

Fotoboeken over mensen in cafés zijn bepaald niet dik gezaaid. Het is ook geen gemakkelijk onderwerp, niet op de laatste plaats vanwege privacy-problemen. Maar soms lukt het een fotograaf en verreweg het mooiste voorbeeld vind ik nog altijd Café Lehmitz (1978) van Anders Petersen, een fotoboek waarin de Zweedse fotograaf de door de wol geverfde clientèle van een Hamburgse kroeg vereeuwigde.
Deze klassieker uit de 20e-eeuwse fotografie kwam me al snel in gedachten toen ik Golden Days Before They End  van Klaus Pichler (foto's) en Clemens Marschall (tekst) onder ogen kreeg. Het mooi uitgevoerde fotoboek gaat over verlopen bars en cafés in Wenen – ooit bloeiend, met name in de jaren zestig en zeventig - waar het publiek voornamelijk bestaat uit wat oudere alcoholisten en andere mensen aan de zelfkant van de samenleving. Voor een deel vergelijkbaar met de mensen in Café Lehmitz dus, maar de verschillen tussen de twee boeken zijn groter dan de overeenkomsten.

Het komt niet vaak voor dat ik meteen enthousiast word van een boek. Onze vissers – Het DNA van het zilte leven is zo'n boek. Het versterkt voor mij opnieuw het idee dat e-books niet kunnen tippen aan hun papieren versies, zeker als het om fotografie gaat.
'Onze vissers' geeft een zeer veelomvattende kijk op de Belgische beroepsvisserij in heden en (vooral) verleden. De IJslandvaart, de paardenvissers, de rokerijen, het leven aan de wal, de visserijscholen, geloof en bijgeloof, gedichten, liederen, schilderijen, gebruiksvoorwerpen, kranten, tatoeages – het komt allemaal aan de orde. Maar is het ook een fotoboek? Niet als je vindt dat een fotoboek bij voorkeur weinig of geen tekst bevat. Maar er zijn zoveel gradaties. En in dit geval wordt het verhaal verteld met woorden en (veel) beelden.

Bij het woord 'Afrika' denken veel mensen op de eerste plaats aan oorlog, economische malaise, vluchtelingen, aids, dictators, hongersnood en andere ellende. Uiteraard is dat niet voor niets, maar het immense continent bezit ook positieve, vaak minder bekende kanten. Denk alleen al aan muziek. Maar ook op het gebied van de mode gebeuren er fantastische en verrassende dingen, zo laat Per-Anders Pettersson zien in zijn interessante fotoboek African Catwalk.

Pettersson (1967) is een van oorsprong Zweedse fotograaf die al jaren opereert vanuit Zuid-Afrika en als fotojournalist heel wat oorlogen en ander wereldnieuws heeft verslagen. Sinds 2009 is hij daarnaast gefascineerd geraakt door mode in Afrika. De afgelopen jaren heeft hij meer dan veertig Fashion Weeks bezocht in 16 Afrikaanse landen. Het nu door Kehrer gepubliceerde boek geeft een sterke selectie van de foto's die hij daar maakte.

Af en toe denk ik wel eens aan de fotoboeken die ik best wel interessant vond maar niet kocht, aan de spijt die ik daarvan kreeg en aan de vergeefse pogingen ze alsnog te kopen voor een redelijke prijs. Ik heb een lijstje van een stuk of tien aldus gemiste boeken waarop titels staan als Valparaiso van Sergio Larrain, Making Chicken Soup van Les Krims en Women are beautiful van Garry Winogrand. Het zijn boeken die schijnbaar nooit of zelden herdrukt worden.

Mijn lijstje zou ongetwijfeld een stuk langer zijn als ik er ook de - achteraf gezien belangrijke - fotoboeken bij reken die ik sowieso liet staan omdat ze me op een of andere manier niet aanspraken. The New West van Robert Adams bijvoorbeeld. De eerste druk van dit boek - inmiddels een collectors item - kwam uit in 1974, de tweede in 2001 en onlangs bracht Steidl een fraai verzorgde herdruk op de markt. Dat laatste gebeurde in het kader van een project dat beoogt het volledige oeuvre van Adams uit te geven, precies zoals de Duitse uitgever dat ook gedaan heeft (en nog doet) met het filmisch en fotografisch werk van Robert Frank.

Je hebt van die fotografen van wie je elk nieuw boek met grote verwachting of toch minstens grote nieuwsgierigheid tegemoet ziet. Carl De Keyzer hoort wat mij betreft beslist tot die categorie. Een enkele uitzondering daargelaten heeft hij me nooit teleurgesteld. Ook zijn nieuwste boek biedt weer een rijkdom aan schitterende foto's, ditmaal over Cuba. Cuba la lucha is de titel en bij 'lucha' oftewel strijd gaat het in dit geval denk ik amper meer om communistische idealen maar om de dagelijkse strijd van het bestaan.
Cuba is een uitgesproken fotogeniek land. Je zou een aardige bibliotheek kunnen vullen met fotoboeken die over het Caraïbische eiland verschenen zijn. Veelal gaat het om toeristische uitgaven waarin het wemelt van de clichés: van kleurige oldtimers tot oude mannen met reuzesigaren en van schilderachtig vervallen gebouwen en interieurs tot sexy vrouwen en - niet te vergeten - de nog altijd alomtegenwoordige Che Guevara. Zeker, al die overbekende elementen kom je ook tegen bij De Keyzer, maar wel in een context die niets van doen heeft met toeristische oppervlakkigheid.

De Amerikaanse fotojournalist Leon Borensztein had eigenlijk nooit kinderen willen hebben. Toch, zoals dat vaker gaat, was hij blij toen zijn vrouw in verwachting was. En toen het kind, een meisje, lichamelijk en verstandelijk beperkt bleek, werd Sharon zoals ze ging heten met alle liefde en zorg omgeven. Dat zie je ook aan de foto's die Borensztein van zijn dochter sinds haar geboorte in 1985 maakte en waarvan een selectie opgenomen werd in een bijzonder fotoboek, gepubliceerd door Kehrer Verlag.

Het is een soort dagboek in foto's en korte teksten dat enerzijds prachtig laten zien hoe het kleine meisje opgroeit tot een volwassen vrouw en anderzijds hoe zwaar die afgelopen dertig jaren waren. Extra zwaar voor de fotograaf sinds zijn vrouw hem verliet en hij er alleen voor kwam te staan. Aan het einde van het boek is een (ingekorte) brief opgenomen die Borensztein aan familie en vrienden schreef. Daarin vertelt hij, eindelijk een goed onderkomen voor Sharon te hebben gevonden in een medische instelling. Tevens vraagt hij begrip voor deze ingrijpende beslissing: omwille van zijn eigen leven en gezondheid kon hij niet langer in zijn eentje voor haar zorgen.

Bertien van Manen zou je een mensenfotograaf kunnen noemen: in haar fotoboeken gaat het altijd om mensen, vooral om mensen die zij tijdens haar reizen ontmoet. Nog altijd het mooiste voorbeeld vind ik A hundred summers, a hundred winters (1994) over haar Russische ontmoetingen.

Haar nieuwste boek Beyond Maps and Atlases is een ander verhaal. Zeker, er komen ook wel mensen in voor, maar overheersend is toch de natuur, preciezer gezegd: landschap en natuur in Ierland. Na het overlijden van haar man maakte de fotografe tussen 2013 en 2015 verschillende reizen in Ierland. Met dat - overigens niet vermelde - gegeven in je achterhoofd ga je anders naar de foto's in het boek kijken, denk ik. Sterfelijkheid en vergankelijkheid zijn niet ver weg op veel foto's, of het nu gaat om de schedel van een rund, een spookachtig in de duisternis opdoemend Christusbeeld of een weemoedig stemmende blik op de eindeloze oceaan. Onvermijdelijk denk je aan verwerken en rouw.

Jean-Martin Charcot, één van de grondleggers van de neurologie en leermeester van onder anderen Freud, was jarenlang directeur van het psychiatrische ziekenhuis La Salpêtrière in Parijs. In 1878 begon hij hier met een studio voor medische fotografie. Fotografie werd gezien als een goed middel om ziekten te documenteren. Het materiaal werd in afleveringen gepubliceerd in Iconographie photographique de la Salpêtrière (1875-1880) en in Nouvelle Iconographie photographique de la Salpêtrière (1890-1918). Het zijn uiterst zeldzame publicaties die je hoogstens ooit te zien krijgt in een museum, zoals afgelopen zomer nog tijdens de interessante tentoonstelling 'Psychiaters Patiënten Portretten 1865-2015' in Museum Dr. Guislain te Gent. Als ze al op ooit op de markt komen, bijvoorbeeld via een veiling, moet er begrijpelijkerwijs veel geld voor op tafel gelegd worden.

In 1993 startte de onvolprezen serie Monografieën van Nederlandse fotografen. Sanne Sannes (1937-1967) viel de postume eer te beurt om de spits af te mogen bijten. Onlangs verscheen een nieuwe, Engelstalige monografie, door uitgeverij Hannibal gepresenteerd als 'the most complete overview of the work of Sanne Sannes that has been published'.

Als je de twee boeken naast elkaar legt valt op de eerste plaats op dat de foto's in de nieuwe uitgave contrastrijker en donkerder afgedrukt zijn, wat ze zeker ten goede komt. Vergelijk je de boeken inhoudelijk dan zijn er naast overeenkomsten ook diverse verschillen.

De eerste monografie heeft qua tekst meer diepgang maar bevat minder foto's, als je tenminste de vele klein afgedrukte foto-illustraties buiten beschouwing laat. Getalsmatig het omvangrijkst is nog altijd The Face of Love dat in 1972 op de markt werd gebracht door een Amerikaanse uitgever.

In de wereld van de grote cameramerken neemt Leica een aparte plaats in. En dat al meer dan honderd jaar. Aanleiding voor de publicatie van een indrukwekkend, omvangrijk boekwerk, getiteld Augen auf! 100 Jahre Leica, of - in de Engelse versie - Eyes Wide Open! 100 Years of Leica.
De eerste compacte 35 mm-camera, de Leitz-camera ofwel Leica, was al ontwikkeld in 1914 maar kwam mede vanwege de Eerste Wereldoorlog en nasleep daarvan pas echt in productie in 1925. Leica maakte het fotograferen niet alleen makkelijker voor amateur en professional maar bood nieuwe mogelijkheden om de zichtbare wereld sneller, dynamischere en persoonlijker vast te leggen. (Wat dat betreft doet het denken aan de digitale revolutie van onze tijd).

Mexico en fotografie vormen al vanouds een haast onlosmakelijke twee-eenheid. Beroemde fotografen als Edward Weston, Paul Strand en Cartier-Bresson vonden er inspiratie voor talloze meesterwerken. Maar ook het land zelf bracht grote namen voort, zoals Manuel Álvarez Bravo en Graciela Iturbide. Niet zo vreemd dus dat Mexico een prominente plaats innam in de 17e editie van PhotoEspana die geheel in het teken stond van fotografie uit Latijns-Amerika.

Belgische herfst •

Tussen het voorjaar van 1982 en het najaar van 1985 werd België geterroriseerd door de Bende van Nijvel, een groep criminelen die moordend en rovend door de provincie Brabant trok. De Belgische fotograaf Jan Rosseel was zes jaar toen zijn vader vermoord werd door de bende, één van de 28 dodelijke slachtoffers. Dertig jaar later komt hij met een bijzonder boek dat misschien geen nieuw licht werpt op de nooit opgehelderde misdaden maar dat intrigeert van de eerste tot de laatste bladzijde.
Het drietalige boek Belgische herfst heeft als ondertitel Een geconfabuleerde geschiedenis. Confabuleren is een medische term die je kunt vertalen als 'de gaten in het geheugen opvullen', zo vertelde Rosseel bij de presentatie van zijn boek in het FoMu te Antwerpen. Daar is ook tot 4 oktober 2015 een gelijknamige tentoonstelling ingericht.

Charleroi oogt op het eerste gezicht bepaald niet vriendelijk, maar fotogeniek is ze wel. Dat denk ik als ik vanaf het station langs de kilometerslange Avenue Paul Pastur loop aan het eind waarvan het Musée de la Photographie gevestigd is in een prachtig verbouwd voormalig karmelietessenklooster.
Er zijn verschillende redenen om daarheen te gaan maar de voornaamste is de expositie 'Charleroi' van Stephan Vanfleteren. Het is de laatste in een reeks tentoonstellingen waarvoor het fotomuseum diverse fotografen heeft gevraagd hun visie te geven op Charleroi - op zichzelf al een uiterst lovens- én navolgenswaardig initiatief. Bernard Plossu, Dave Anderson, Jens Olof Lasthein en Claire Chevrier gingen Vanfleteren voor. Ik weet niet hoe zijn collega's de opdracht uitgevoerd hebben, maar ik hoef maar een korte blik in de tentoonstellingsruimte te werpen om te weten: dit is prachtig.

Anton Corbijn neemt een aparte plaats in binnen de Nederlandse fotografie. En als eigenzinnig fotograaf van popmuzikanten hoort hij ook al vele jaren tot de absolute wereldtop. Zijn 60ste verjaardag is aangegrepen voor een grote overzichtstentoonstelling in het Haags Gemeentemuseum waar tot en met 21 juni onder de titel Hollands Deep werk van de afgelopen vier decennia te zien is.

De kloeke catalogus die bij gelegenheid daarvan werd uitgebracht door Schirmer/Mosel geeft een mooie selectie te zien. Onwillekeurig dringt zich de vergelijking op met famouz, Corbijns bejubelde eerste fotoboek waarmee hij in 1989 internationaal naam maakte. Prachtig alleen al hoe dat boek opent met een woest abstract portret dat Don Van Vliet alias Captain Beefheart met oliekrijt van Corbijn maakte. Natuurlijk, Corbijns grandioze fotoportret van de Captain in de Mojavewoestijn is ook opgenomen in Hollands Deep maar anders dan in famouz krijgt hij geen mooie witte lege bladzijde naast zich maar - veel minder aansprekend - het portret van een andere artiest, Joe Cocker, in Scheveningen, 1979.

Er verschijnen zoveel fotoboeken dat het niet meer bij te houden is. Dat komt niet op de laatste plaats omdat veel fotografen in eigen beheer boeken uitgeven. Die vind je dus niet in catalogi van reguliere uitgevers. En ook galeries en musea doen mee. Zo kwam ik er ook pas achter dat Galerie Wilms in Venlo afgelopen najaar een boek had gepubliceerd over het werk van Suzanne Jongmans - overigens in samenwerking met de Bredase fotografe zelf.
Toen ik voor de eerste keer iets zag van Jongmans dacht ik aan het werk van Hendrik Kerstens. Ik doel dan op de portretten waarop Kerstens zijn dochter laat poseren alsof ze zo van een schilderij van Vermeer is gelopen. En dat nog wel terwijl haar mutsje bij nadere beschouwing een bevallig geplooid plastic draagtasje blijkt te zijn.
Ook Suzanne Jongmans gebruikt wegwerpmateriaal en laat zich inspireren door oude meesters maar je krijgt al snel het gevoel toch een heel andere wereld te betreden dan bij Kerstens. En niet alleen omdat zij met verschillende modellen werkt, zowel mannelijke (een minderheid) als vrouwelijke.

Lliv - in de loop der tijden afwisselend bekend als Leopolis, Lemberg, Lwów en Lvov - ligt in het westen van Oekraïne, niet ver van de Poolse grens. Met zo'n 750.000 inwoners is het zo groot als Amsterdam en combineert het in de woorden van Kessler 'de elegantie van Parijs en Wenen met het drama van Berlijn'.

Bij gelegenheid van de Week van het Gezicht werd een boek gepubliceerd met foto's van Erik Hijweege. Hijweege, - ondermeer bekend van Noir, een fotoboek over Afrikaanse Bosjesmannen en albino’s - houdt zich sinds een paar jaar bezig met collodium fotografie. Hij was het ook die de Stichting Eigen Gezicht benaderde met het idee om een serie portretten te maken met dit 19e eeuwse procedé. Dit vanuit de gedachte 'dat het breekbare van de foto's op glas mooi zou aansluiten bij de breekbaarheid van de geportretteerden'. Maar, zo vervolgt hij zijn dankwoord aan het eind van het boek, hij had het mis: 'De mensen die bij mij in de studio kwamen hadden allemaal juist een heel krachtige uitstraling’.

Van fotografe Wiesje Peels mag het geen circusboek genoemd worden. En dat is begrijpelijk. Want ook al zijn de foto's genomen in circussen uit de hele wereld, de door haar gefotografeerde artiesten - zowel mensen als dieren - voeren geen circusacts op. Wat dan wel? In een interview dat ik met haar had voor het webmagazine Brabant Cultureel vertelde de fotografe dat ze als een soort regisseur met de artiesten samengewerkt had om zulke thema's te verbeelden als 'eenzaamheid', 'tragiek', 'humor', 'blijdschap', 'intimiteit' en ‘vertrouwen’.

Museum Boerhaave, het in Leiden gevestigde Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en van de Geneeskunde, loopt tot en met 4 januari 2015 een tentoonstelling met de titel 'Hit & Run. Ed van der Elsken fotografeert het Philips NatLab'.

Bij gelegenheid daarvan verscheen een gelijknamig fotoboekje. Tot op zekere hoogte zou je het een ingrijpend herziene heruitgave kunnen noemen van NATLAB, het prachtige bedrijfsfotoboekje dat Philips in 1989 cadeau gaf aan medewerkers en relaties toen het Natuurkundig Laboratorium te Eindhoven zijn 75-jarig bestaan vierde.

'Afgelopen 5 jaar fotografeerde Ed van der Elsken met enige regelmaat in het Natuurkundig Laboratorium', zo schreef de toenmalige directie in het voorwoord. 'Niet om precies vast te leggen wat we allemaal doen (....) maar om de mensen te treffen die het allemaal doen'. En inderdaad, ook in deze hightech-omgeving heeft Nederlands beroemdste stad- en straatfotograaf op de eerste plaats oog voor de mens.

Les Rencontres d'Arles wordt wel eens 'de moeder van alle fotofestivals' genoemd.  Ik ga er altijd graag heen. Zeker als je toch al vakantie viert in Zuid-Frankrijk is het prima te combineren met een paar dagen 'Arles'. Wat Les Rencontres anders maakt dan de andere fotofestivals die ik ooit bezocht heb is de enorme omvang van het aanbod. Dit jaar stonden niet minder dan 50 exposities op het programma - naast tal van lezingen, workshops, portfoliobesprekingen, fotoboekprijzen en educatieve activiteiten. En dan hebben we het nog niet over de Voies Off - tientallen kleinere exposities van minder bekende fotografen verspreid over de hele stad.

‘Soms doen je spieren zo zeer dat je een groot verlangen krijgt om te stoppen. In de acht kan dat niet, je moet aan de anderen denken, maar er doen zich wel momenten voor dat je hoopt op materiaalpech van de boot.’
Aldus Niels van der Zwan. Één van de belangrijke figuren uit de Nederlandse roeisport die Stephan Vanfleteren portretteerde voor het boek 'Helden op het water'. Van der Zwan ziet er ook echt uit als een held, met zijn haast klassiek Romeinse kop en zijn brede, ruig behaarde borstkas. Een echte roeier? Het zou ook een worstelaar kunnen zijn of een discuswerper.
Om meteen maar een misverstand te voorkomen: 'Helden op het water' is géén fotoboek, al speelt fotografie er een niet geringe rol in. Je kunt het eerder omschrijven als een bloemlezing met verzameling verhalen over de Nederlandse roeisport sinds 1846. Verhalen die geïllustreerd zijn met archieffoto's, waaronder ook mooi 19e eeuws materiaal.