In deze maandelijks terugkerende rubriek geven we een selectie van min of meer recent verschenen fotoboeken die we graag onder de aandacht brengen. Steeds wordt minstens één van de vermelde titels nader belicht. Deze keer viel de keuze op twee bijzondere herdrukken, beide uitgegeven door de Britse uitgever MACK.
Fotoboeken moeten het doorgaans niet van de tekst hebben. Een teveel aan tekst gaat juist ten koste van het beeld. Maar er zijn ook geslaagde fotoboeken waarbij de tekst even belangrijk is (en soms ook evenveel ruimte krijgt) als de fotografie. Een sterk voorbeeld vind ik nog altijd Hollandse Taferelen (1989) van Hans Aarsman. Hoe goed zijn foto's op zichzelf al zijn, in combinatie met de zeer aansprekende tekst van de auteur krijgen ze hun grote zeggingskracht.
Dat geldt ook voor Pictures from Home, temeer omdat er nog een derde element bijkomt: naast de foto's en tekst van Sultan zijn er ook filmstills in opgenomen, fragmenten uit films die zijn ouders in de loop der jaren, met name tijdens vakanties, van elkaar en hun gezin hebben gemaakt.
Sultans ouders staan centraal in het boek, en dan vooral zijn vader. De fotograaf was al een veertiger met een eigen gezin toen hij aan het project begon waarin hij terugging naar zijn jeugd en zijn ouders interviewde over hun loopbaan, hun verwachtingen, teleurstellingen - kortom hun leven. En hij fotografeerde hen thuis in Los Angeles.
Vader en zoon •
Sultan staat erom bekend dat hij niet zelden documentaire en geënsceneerde fotografie met elkaar vermengt. In dit geval is hij vaak als een soort regisseur te werk gegaan. Tot ergernis van met name zijn vader die vindt dat hij door zijn zoon regelmatig wordt neergezet als een droevige figuur. Hij wijst daarbij onder meer naar een foto waarop we vader Sultan verzonken in gedachten op een bed zien zitten alsof hij met spijt terugdenkt aan de tijd dat hij nog succesvol was in zijn werk en nu enkel nog leeft in afwachting van zijn dood. Hij vraagt zich zelfs af of zijn zoon daadwerkelijk op z'n dood wacht om het boek een dramatisch einde te kunnen geven.
Maar nee, zo gaat het uiteindelijk helemaal niet. Het prachtig opgebouwde en vormgegeven boek eindigt heel sterk: eerst zijn er de door Sultan zelf gemaakte foto’s waarop te zien is hoe zijn ouders in een nieuw huis aan een nieuw leven zijn begonnen en na een niet al te geslaagd huwelijk toch weer nader tot elkaar lijken te komen. Twee van die foto's zijn genomen bij het water. Water als symbool van levenskracht? In elk geval volgen dan enkel prachtige filmstills van vakanties aan zee: eerst zien we zijn ouders als jong paar, dan met hun kinderen en tenslotte ouder en weer met z'n tweeën. Heel ontroerend en verre van sentimenteel. Een heel bijzonder boek.
Raven •
Zoals gezegd is Pictures from Home uitgegeven door MACK. De Britse uitgever tekende ook voor de heruitgave van een ander beroemd, al lang uitverkocht fotoboek: Ravens van de Japanse fotograaf Masahisa Fukase. Het gaat zelfs om een facsimile uitgave die – ook qua drukkwaliteit – zeer dicht bij het originele boek uit 1986 komt, dichter ook dan twee andere reprints.
Er zijn weinig fotoboeken die van meet af aan zo'n sterke indruk op mij gemaakt hebben als Ravens (of Karasu zoals de Japanse titel luidt waarin je het krassend geluid van de vogels hoort). Ik ken ook geen ander fotoboek dat zo aangrijpend menselijke eenzaamheid in beeld brengt. En dat via 62 zwart-wit foto's waarop maar heel weinig mensen voorkomen.
Op de meeste foto's, genomen tussen 1975 en 1986, zijn raven te zien. Soms alleen, maar meestal in groepen. Vaak 's avonds en dan worden het dankzij de door flitslicht oplichtende oogjes spookachtige wezens.
Masseuse •
Er zijn ook foto's van desolate winterlandschappen, fabrieken met schoorstenen waarvan de rook de zon verduistert, een lange, verlaten weg, een gemeen kijkende wilde kat. En dan, meteen daarna, opeens een oudere, mollige naakte vrouw, liggend op een bed – kennelijk een masseuse – gevolgd door een foto van een kraai of raaf die ter afschrikking van z'n soortgenoten opgehangen is, fladderend in de wind. Ook de zee komt af en toe in beeld, één keer op een foto waarop je geüniformeerde schoolmeisjes vanaf een boot naar de golven ziet kijken. Ook door afval vervuilde plekken komen in beeld. Op het einde van het boek zie je een man met een bierblikje zitten op een vuilnisbelt. En de allerlaatste foto toont ons een op de rug geziene zwerver, gehuld in een vuile deken, weglopend.
De raaf staat symbool voor eenzaamheid, schrijft Akira Hasegawa in zijn nawoord. In de dakloze op het eind ziet hij Fukase zelf. Zwervers hebben vaak alle relaties met anderen en de maatschappij verbroken, voegt hij eraan toe. Fukase was weliswaar geen dakloze, vervolgt hij, maar had wel problematische relaties met vrouwen en vrienden en leefde in een eigen wereld. In Ravens gaf hij uitdrukking aan zijn eenzaamheid en isolement.
Dramatisch •
'Eenzaamheid' is ook de titel van een tweede tekst die speciaal voor deze heruitgave geschreven werd door Tomo Kosuga, stichter van het Masahisa Fukase Archief. De tekst is des te interessanter omdat ze geïllustreerd wordt met recentelijk ontdekte foto's en tekeningen. De auteur beschrijft het dramatisch verlopen leven van Fukase. De fotograaf komt daaruit naar voren als iemand die zijn privéleven volkomen opofferde voor de fotografie. Typerend is de uitspraak van zijn tweede ex: 'We hebben tien jaar samengeleefd, maar hij heeft me alleen via de lens gezien en ik geloof dat alle foto's die hij van me maakte zonder twijfel foto's van hemzelf waren'.
Om scheidings- en alcoholproblemen te ontvluchten maakte Fukase in 1976 een reis naar zijn geboortestreek in het noordelijke eiland Hokaido. Terug in Tokio exposeerde hij een serie foto's die hij tijdens zijn reis gemaakt had, met name foto's van raven. Raven associeerde hijzelf met mensen die rondzwerven zonder vaste woon- of verblijfplaats. In de daarop volgende jaren publiceerde hij de uitbreidende serie in verschillende afleveringen van een fototijdschrift. In 1986 kreeg de serie zijn definitieve vorm in een boek.
Obsessief •
Na Ravens begon Fukase vooral zichzelf te fotograferen, obsessief – 'bijna een ziekte', zei hij zelf. Maar in 1992 keerde hij terug naar het raven-thema. Dag in dag uit fotografeerde hij elke middag tussen half vijf en half zes raven. Geen groepen, maar individuele vogels – met een 1000mm-telelens. Hij deed het naar eigen zeggen 'om de tijd te doden’. Fukase zag zich niet langer weerspiegeld in raven, aldus Kosuga, hij was zelf een raaf geworden.
De fotograaf tekende vaak op de ravenfoto's, maakte ook aparte tekeningen, ingewikkelde eindeloze spiralen, gebruikte ook zelfportretten als ondergrond. Mede vanwege het obsessieve karakter doet het me sterk denken aan outsiderkunst – ik denk dat het dat ook geworden is.
Hoe dan ook, nog in 1992 gebeurde er iets vreselijks met Fukase. Hij viel op zeker moment van een trap in zijn favoriete bar, raakte in coma en leefde in de daarop volgende twintig jaar in een soort vegetatieve schemer tot zijn dood in 2012. Wat een leven...
Larry Sultan: Pictures from Home. MACK. ISBN 978-1-910164-78-5. Prijs € 45,-.
Masahisa Fukase: Ravens. Tomo Kosuga e.a. (t). MACK. ISBN 978-1-910164-83-9. Prijs € 80,-.
Verder verschenen onder meer •
The Best of LensCulture Vol.1. Schilt Publishing. ISBN 978-9053308806. Prijs € 25,-.
Copyright G.P. Fieret. Violette Gillet e.a. (t). Uitgeverij Hannibal. ISBN 978-94-9208-168-1. Prijs € 42,50.
CJ Clarke: Magic Party Place. A. E. Alexander e.a. (t). Kehrer. ISBN 978-3-86828-689-2. Prijs € 45,-.
Jeroen Swolfs: Streets of the World. Terra Lannoo. ISBN 978-9089897459. Prijs € 39,99.
Elly Uyttenbroek: Etnomanie. Een kakofonie van cultuur en stijl. Nai010 uitgevers. Prijs € 19,95.
Florian Geiss: Gimme Shelter. Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-4265-8. Prijs € 40,-
Henk van Rensbergen: No man's land. Desmond Morris e.a. (t). Lannoo. ISBN 978-9-4014-4610-5. Prijs € 45,-.
