Advertentie
Beginjaren 1990 maakte ik al kennis met Pieter van Gaart, toen hij dubbele- en meervoudige opnamen maakte van stadsgezichten, uiteraard nog geheel analoog. Vijfentwintig jaar later doet hij dat even vanzelfsprekend digitaal, en die vooruitgang is hem een zegen. Zijn recente werk is dan ook sterker en gevarieerder geworden. Toen per 6x6 opname bijhouden wat waar stond, om de volgende beelden er precies naar wens overheen te laten vallen. En bij het vergroten minutenlang doordrukken en tegenhouden, een heel gedoe. Het ging moeizaam, met veel nadenken en plannen. Nu is met Photoshop elk beeld met elk ander beeld of detail daaruit te combineren. Hij neemt nu elk beeld afzonderlijk op, en gebruikt ook (gescande) oudere foto’s en dia’s. Per opname is elk beeld te optimaliseren voor het doel. De mogelijkheden zijn oneindig veel groter, het vooraf plannen is afgenomen, de nadruk ligt nu op het combineren van geschikt materiaal uit zijn hele oeuvre.
Persoonlijk wordt universeel •
Wat bleef is zijn idee van ‘doubles’. Pieter speelt met clichébeelden van de stad, en gebruikt elementen als bekende gebouwen, gevels, bruggen en torens. Als een soort ‘anker’, zodat de kijker weet: Amsterdam, of een andere stad. Het gaat er feitelijk om, dat hij de drukte en chaos, of de “rust” benadrukt, spanning aanbrengt, en eerder een impressie geeft dan een net stadsbeeld. Dit doet hij met beelden uit zijn 35-jarige praktijk als fotograaf, tientallen oude foto’s zijn in deze samenstellingen verwerkt. Wij zien een jongeman (“dat is mijn zoon”), een mooie vrouw (“dat was een toenmalige vriendin”), of een groep (“dat zijn mijn beste vrienden”), in één beeld gevat als figuranten in de chaotische stad. Voor hemzelf emotionele elementen uit zijn persoonlijke leven, tot en met de wachtkamer van de oogarts in het OLVG. In zijn beelden krijgen al die elementen een universele betekenis.
Op zijn 15e kreeg Pieter, een fanatiek sporter zonder geduld en concentratie, een ernstig ongeluk, gevolgd door een jaar revalidatie. In dat jaar maakte hij o.a. met het Rode Kruis een Rijnreis, waarbij hij opvallend mooie foto’s maakte. “Ik moest voor wat anders kiezen dan sporten, en daardoor ben ik gaan fotograferen. Al doende leer je, je wilt er goed in worden. Ik denk zelfs dat ik zo goed gerevalideerd ben dankzij de fotografie.”
Pieter wilde naar de MTS voor Fotografie in Den Haag, werd uitgeloot en verwezen naar de Grafische School in Amsterdam, wat voor hem geen reëel alternatief bleek, fotografie kwam er nauwelijks aan bod. Hij ging toen allerlei workshops en cursussen volgen bij De Moor, het latere Amsterdams Centrum voor Fotografie. Daar kreeg hij onder andere les van Michel Pellanders, André Bogaerts en Michel Kort.
Experimenteren •
“Ik ben nogal perfectionistisch, het moet er goed uitkomen. Ik was heel ambitieus en heb er veel tijd in gestoken. Ik bezocht veel exposities, las bladen en kranten, en leerde wat wel en niet werkt. Om een eigen stijl te ontwikkelen ben ik gaan experimenteren met bewegingen, contrasten en meervoudige belichtingen op één negatief. Dat vond ik geweldig.”
“Voor de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten moest ik eerst nog een paar jaar naar de avondschool. Dat ging allemaal prima, nu had ik wel rust en concentratie. Ik denk vooral door de fotografie, want het nog een keertje overdoen met iets meer kalmte bij ander licht levert je mooier werk op. Gelukkig werd ik aangenomen op de Rijksacademie, maar dat ging toch mis doordat de toenmalige minister van onderwijs Deetman zo nodig moest bezuinigen en er opeens minder plaatsen bleken te zijn.”
Vervolgens was hij een jaar stagiair in de studio van Johan Vigeveno, waar hij de stressvolle vakpraktijk leerde kennen. En omgaan met stress en gedoe is niet zijn sterkste kant.
Als vakfotograaf maakte hij veel portretten, reportages en deed redactionele fotografie, o.a. voor de bewonerskrant in Oud West, milieutechnische bladen, de NS en KLM. Tot drastische veranderingen in zijn privé leven alles op hun kop zetten. Hij werd vader, huisman, afhankelijk van een uitkering, maar pakte de fotografie weer op. Hij werkte 7 jaar aan een ‘hedendaags kunstwerk’ met 70 ‘doubles’ van amusante, typerende, opvallende situaties in de stad, vol verwijzingen, merendeels gevat in een kader, bestaande uit een rechthoekig raam, vaak dat aan de overkant van zijn woning aan de Kinkerstraat.
“Ik ben verliefd geworden op stadsgezichten, ik neem altijd mijn camera mee als ik me fietsend door de stad beweeg. Stoppen bij alles wat me opvalt. Het begon heel simpel met het ooievaarsnest in het Vondelpark en een balkon met kratjes. Beide beelden wilde ik combineren en de montage maakte dat mogelijk. Amsterdam is altijd goed voor vreemde situaties, ik zou niet terug willen naar waar ik opgroeide in Haarlem en Heemstede – daar is alles netter, stijver. Ik ben echt een Amsterdammer geworden. Hier heb ik alles bovendien dichtbij huis, vooral sinds de Hallen schuin aan de overkant in gebruik zijn genomen. De binnenstad begint op honderd meter.”
“Het geeft veel voldoening alles zelf ontdekt te hebben, en om combinaties te zoeken die effectief zijn. En verder gelden voor dit werk clichés als ‘oefening baart kunst’, ‘al doende leert men’ en ‘de aanhouder wint’. En hopelijk ‘wie het laatst lacht, lacht het best’. Na twee cursusjes Photoshop in een buurtcentrum ging ik alle mogelijkheden van het programma zelf uitzoeken. En met veel hulp van vrienden in het vak kom je een eind verder.”
Kleur of zwart-wit? •
Waarom zwart-wit? “De poster met 70 ‘doubles’ is nog in kleur, maar in de meervoudige stadsbeelden worden kleuren me te dominant, die kunnen die van andere beelden in de combinatie ongunstig beïnvloeden. Analoog kreeg je de luchten zelden passend, ook het weer moest goed zijn. Nu shop je ze eventueel allemaal in hetzelfde blauw. Kleur zou het beeld nog chaotischer maken, en vooral rommeliger, en kleur zou hier geen extra betekenis toevoegen.”
Alleen Amsterdam? “Nee, reizen en fotografie hebben me altijd getrokken, maar dat is moeilijker geworden. Ik heb ook al vergelijkbare beelden van New York, Parijs, Rome, enzovoorts. Ik ben nu bezig met foto’s van meer grote Nederlandse steden, en wil verder Europa in. Daar zou ik wat langer willen doorbrengen. Je moet een stad goed kunnen bekijken, veel elementen fotograferen en vervolgens nagaan hoe alle stukjes op hun plek kunnen vallen. Het kan altijd beter of mooier, er gaat veel tijd in zitten. Ik had al veel New Yorkse situaties bijvoorbeeld, maar bedacht opeens dat Coney Island niet mocht ontbreken. Dan neem je toch het pontje naar de overkant. Zo moest ik in Londen ook een Rolls Royce in een goede situatie zien te vinden. Zoeken kost tijd, soms passen de puzzelstukjes pas na jaren in elkaar.”
Vroeger drukte Pieter zelf, nu laat hij zijn bestanden bij het naburige vaklab Key Color printen op 50x50 cm, een enkele op 1x1 meter en meer zodra hij een goede expositiemogelijkheid vindt.
“Deze beelden geven mijn gevoelens weer, mijn hart ligt erin. Het begon destijds als artistieke uitlaatklep naast mijn opdrachtfotografie.” Als beschouwer probeer je de diverse elementen uiteen te rafelen, voor zover je ze herkent en ze binnen het totaalbeeld afzonderlijk te onderscheiden zijn. Zijn beelden herinneren aan de diverse variaties van “Metropolis” van Paul Citroen (ontstaan tussen 1919 en 1923), die overigens uitsluitend met montages van gebouwen werkte. Bij Pieter zijn gebouwen een onderdeel, maar bescheidener, als herkenbare elementen die aangeven om welke stad het gaat. De spanning, sfeer en impressie worden bepaald door elementen als mensen, verkeer, fietsen, objecten, soms wolken – alles wat de chaos benadrukt. Niettemin is sprake van weloverwogen composities, waarin elk element een functie heeft. Nog steeds komen ze op me over als vernieuwende montages, die veel weg hebben van een gobelin, van een kubistisch schilderij. Het zijn hedendaagse kunstwerken, geen ‘normale’ foto’s die ineens alles prijs geven, maar fotowerken waarnaar je lang kunt kijken zonder steeds hetzelfde te zien. Telkens ontdek je een ander veelzeggend detail.