Plagiaat in het Rijksmuseum te Amsterdam?

Fotograaf Herman van den Boom beschuldigt collega Hans van der Meer

2 huizen tegen elkaar gebouwd in 2 verschillende afwijkende stijlen
view counter

In België ziet men de halfopen bebouwing zeer veel. In Nederland noemt men dat halfvrijstaand. De Vlaamse fotograaf Herman van den Boom heeft in 2011 het project 'Neighbours' gerealiseerd waarvoor hij 'duowoningen' fotografeerde. Twee 'aan elkaar geplakte huizen' die zeer verschillend zijn van architectuur, de een klassiek, de andere modern.

Hans van der Meer fotografeerde voor een tentoonstelling in het Rijksmuseum, die in november 2014 opent, ook drie van deze 'duowoningen'. De tentoonstelling is een weerslag van Document Nederland, een jaarlijks terugkerende opdracht van het Rijksmuseum.

Hierop reageerde Van den Boom als door een wesp gestoken en beschuldigde Van der Meer van plagiaat. Hij eist een schadevergoeding en wil dat het Rijksmuseum de foto's niet tentoonstelt. Voor het gemak wijst hij op zijn Facebookpagina ook naar het Mondriaanfonds en Vrij Nederland.

Hans van der Meer zegt hier onder andere over:

Op de tentoonstelling Document Nederland hangt een grote foto van wat ze in België noemen een half open bebouwing. Een bekend Belgisch fenomeen, dat iets vertelt over het verschil in cultuur tussen Nederland en België. Er hangen daarnaast allerlei andere voorbeelden van bebouwing in het grensgebied. Aan de hand daarvan laat ik niet alleen de verschillen tussen beide landen zien, maar ook een ontwikkeling waardoor die verschillen steeds kleiner worden. In de korte bijschriften die ik bij ieder beeld heb geschreven hou ik vooral de Nederlandse opvattingen tegen het licht. Voor deze Document Nederland ben ik bij de buren gaan kijken om iets over Nederland duidelijk te maken, een antropologisch uitgangspunt.

Zoals ik dat al heel lang doe ben ik er recht voor gaan staan op mijn trap om de foto te maken. De Belgische fotograaf Herman van den Boom heeft waarschijnlijk een archief met honderden van foto’s van dit soort huizen, ik heb er maar een paar. Nu komt er binnenkort een boek uit van Herman van den Boom over zijn verzameling en daarom is hij in de stress geschoten. Hij stuurt twitter- en facebookberichten de wereld in over schandelijk jatten en plagiaat. De redenering daarbij is dat mijn foto een kopie is van zijn manier van aanpak. En dat het Rijksmuseum juist dat ene beeld van mij gebruikt als publiciteitsfoto voor de tentoonstelling gaat Herman geld kosten, denkt hij. Daarom heeft hij een advocaat in de arm genomen. Maar Herman weet ook wel dat hij en ik niet de eersten zijn die foto’s hebben gemaakt van dit soort bebouwing. Al die foto’s zien er min of meer hetzelfde uit. (...)

Enkele uitspraken, blote vrouwen

Of een eventuele procedure veel kans maakt is zeer twijfelachting. Volgens kwade tongen maakt Van den Boom van de gelegenheid gebruik om middels de tentoonstelling van Hans van der Meer publiciteit te genereren voor zijn eigen werk. Enkele juristen lieten zich als volgt over deze zaak uit:

Jeff Keustermans, advocaat en eveneens auteursrechtspecialist bij & De Bandt te Brussel:

Iedereen mag zonnebloemen, een bootje op de zee of een ander onderwerp schilderen. Dat die schilderijen of foto's dan op elkaar zullen gelijken, is evident en stelt geen probleem. Als een schilder of fotograaf evenwel afschildert van het werk van zijn voorganger is er wel een probleem indien originele kenmerken worden overgenomen. Hij kopieert dan.

Dieter Delarue, advocaat bij het Antwerpse kantoor Van Innis en Delarue, specialist op gebied van intellectueel eigendom:

Als de fotograaf die ooit het idee had een blote vrouw te fotograferen, dat idee zou monopoliseren, zou zijn broodje nu wel gebakken zijn."

Hij gaat verder:

De fotograaf zou alleen een verhaal hebben als Van der Meer een reproductie had gemaakt van een concrete foto van Van den Boom, met dezelfde woningen.

Kitty van Boven van I-ee te Uitgeest (NL) gaf ook een uitgebreid commentaar:

Of er sprake is van plagiaat valt op grond van de summiere informatie lastig te zeggen.

De allereerste vraag die gesteld moet worden is of de oorspronkelijke foto’s van Van den Boom auteursrechtelijk beschermd zijn, dan pas dient de vraag gesteld te worden of de foto’s van Van der Meer inbreuk maken. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden naar de foto’s afzonderlijk of naar de serie foto’s.

Vooropgesteld dient te worden dat het een ieder vrij staat om foto’s te maken van onderwerpen in de openbare ruimte, waaronder foto’s van de typische Belgische ‘twee-gevel-huizen’ waarbij de ene kant van een twee-onder-een-kap een heel ander huis is dan de andere kant. Bij het maken van een foto van een dergelijk huis kan de fotograaf allerlei verschillende keuzes maken zoals bijvoorbeeld ten aanzien van de hoek waaronder de foto genomen wordt en de belichting. In de creativiteit van die keuzes zit dan de auteursrechtelijke bescherming, niet in het gefotografeerde huis zelf. Het lijkt voor de hand liggend dat de ‘twee-gevel-huizen’ frontaal worden gefotografeerd, dan is het effect van de twee verschillende kanten van het huis het sterkst. Ik denk dat de keuze om de huizen frontaal te fotograferen dan ook geen tot weinig auteursrechtelijke bescherming toekomt.

De keuze voor welk ‘twee-gevel-huis’ gefotografeerd wordt, dus de onderwerpkeuze voor een specifieke foto, is overigens weer wel een creatieve keuze.

Het is mij niet bekend of Van der Meer foto’s heeft gemaakt van dezelfde huizen als Van den Boom. Als dat niet het geval is, dan zijn de foto’s van Van den Boom qua onderwerpkeuze al anders, de gemaakte overige keuzes zijn dan gerelateerd aan de onderwerpkeuze. Het lijkt niet aannemelijk dat Van der Meer met een foto van een ander huis dan Van den Boom heeft gefotografeerd inbreuk kan maken op de auteursrechten van Van den Boom op een bepaalde foto.

Als Van der Meer net als Van den Boom een serie foto’s heeft gemaakt, dan is het de vraag of aan de serie foto’s van Van den Boom auteursrechtelijke bescherming toekomt en of de serie van Van der Meer daar inbreuk op maakt.

Het lijkt me zonder bijkomende argumenten niet voor de hand te liggen dat aan de serie auteursrechtelijke bescherming toekomt, het gaat immers slechts om een aantal foto’s van hetzelfde soort onderwerp. Voor aanvullende bescherming vanwege het feit dat het om een serie foto’s gaat, zal gesteld en onderbouwd moeten worden dat de serie zelf het resultaat is van eigen, oorspronkelijke creatieve keuzes.

De onderwerpkeuze kan daarbij wel een rol spelen, zeker als daar een bepaalde rode draad in te ontdekken valt. Als Van den Boom echter andere huizen heeft gefotografeerd en voor een andere rode draad in de serie heeft gekozen, dan zal er van inbreuk op de serie ook geen sprake zijn naar mijn mening.

Dat Van der Meer geïnspireerd is door de foto’s van Van den Boom, kan zo zijn maar dat betekent niet dat er sprake is van plagiaat. Het gaat immers niet om het idee dat door het auteursrecht beschermd wordt, maar de concrete uitwerking van het idee.

Tot zo ver het commentaar van Kitty van Boven.

Naar het idee van PhotoNmagazine.eu moet een werk volgens de auteurswetgeving de kenmerken van de hand van de maker bezitten. De slordige behandeling van de perspectief van Herman van den Boom (vallende lijnen) tegenover de strakke perspectiefbehandeling, de precieze wijze van belichting en de scherpte van de fotografie van Hans van der Meer brengen wat stijl betreft grote verschillen aan het licht.

Omdat PhotoNmagazine.eu ook in België uitkomt en ik behalve hoofdredacteur zelf ook fotograaf ben, wellicht binnenkort een staaltje van 'plagiaat' van mijn hand. Ik ken nog in Vlaanderen wel een paar plaatsen waar 'duowoningen' staan. Uiteraard zien wij dan de dagvaarding met genoegen tegemoet op het bekende redactieadres....

view counter