Museum Boerhaave, het in Leiden gevestigde Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en van de Geneeskunde, loopt tot en met 4 januari 2015 een tentoonstelling met de titel 'Hit & Run. Ed van der Elsken fotografeert het Philips NatLab'.
Bij gelegenheid daarvan verscheen een gelijknamig fotoboekje. Tot op zekere hoogte zou je het een ingrijpend herziene heruitgave kunnen noemen van NATLAB, het prachtige bedrijfsfotoboekje dat Philips in 1989 cadeau gaf aan medewerkers en relaties toen het Natuurkundig Laboratorium te Eindhoven zijn 75-jarig bestaan vierde.
'Afgelopen 5 jaar fotografeerde Ed van der Elsken met enige regelmaat in het Natuurkundig Laboratorium', zo schreef de toenmalige directie in het voorwoord. 'Niet om precies vast te leggen wat we allemaal doen (....) maar om de mensen te treffen die het allemaal doen'. En inderdaad, ook in deze hightech-omgeving heeft Nederlands beroemdste stad- en straatfotograaf op de eerste plaats oog voor de mens.
Zo te zien kreeg hij ook alle vrijheid om door het laboratoriumcomplex rond te zwerven en volgens het bekende principe van 'Hit & Run' foto's te schieten, duizenden foto's. Of het nu om een vergadering van de directie ging, de stille studeerkamer van een professor, de kantine, de stofvrije 'clean rooms' of andere onderzoeksruimtes, overal richtte hij zijn camera op de mensen 'die het doen'.
'Bye' •
De opdracht was voor Van der Elsken extra aantrekkelijk omdat hij ook had kunnen bedingen dat een deel van zijn honorarium uitbetaald zou worden in de vorm van een speciaal voor hem gebouwde zwart-wit video camera. Dat gegeven krijgt een extra lading als je weet dat het deze videocamera was waarmee de fotograaf/filmer de aangrijpende documentaire Bye maakte, waarmee hij in 1990 afscheid nam van het leven.
Mentzel kende zijn beroemde collega persoonlijk en haalt in het boekje ook herinneringen op aan zijn grote voorbeeld. Tevens vergelijkt hij diens werkwijze met die van hemzelf. Naar mijn idee schurkt hij echter teveel tegen Van der Elsken aan door ook nog eens een apart hoofdstukje over eigen leven en werk op te (laten) nemen, inclusief bibliografie. Dat doet mijns inziens enige afbreuk aan de opzet van het hele project dat toch volgens de samenstellers bedoeld was als 'eerbetoon aan een fotograaf die ook ver weg van de straat excelleerde’.
Beeldverhaal •
Los daarvan is het een aardige publicatie geworden die - mede dankzij begeleidende teksten en een beperkt aantal korte fotobijschriften - in vergelijking met het originele boekje duidelijker maakt wat Van der Elsken gedaan en vastgelegd heeft. Door de nieuwe selectie komen ook meer aspecten van de gang van zaken op het NatLab aan de orde, lijkt me. Aardig is bovendien dat Mentzel verschillende foto's heeft opgenomen waarop we de meester zelf aan het werk zien.
Bekijk je het echter als fotoboek, als geheel, dan wint het origineel wat mij betreft zonder enige twijfel. De lay-out van NATLAB is spannender, de drukkwaliteit beter en het is veel meer een beeldverhaal wat nog versterkt wordt door de hier en daar filmische aanpak - een echte Van der Elsken dus.
Maar goed, NATLAB was van meet af aan enkel voor intern gebruik van Philips bedoeld en is 25 jaar na haar publicatie een prijzig of simpelweg onvindbaar collector's item geworden. Alleen al daarom is het goed dat dit nieuwe boekje verscheen want op deze manier kan ook een breder publiek kennis maken met dit tamelijk onderbelichte onderdeel van Van der Elskens oeuvre.
Overigens heeft het hele project nog een aardig staartje gekregen. Het originele NatLab-materiaal is eigendom van Philips Company Archives. Die hebben nu de negatieven in bruikleen gegeven aan het Nederlands Fotomuseum - waar ze eigenlijk ook thuishoren natuurlijk.
Hit & Run. Ed van der Elsken fotografeert het Philips NatLab. Dirk van Delft en Vincent Mentzel. Uitgeverij WBOOKS. ISBN 978-94-625-8062-6. Prijs € 22,50.
De tentoonstelling in Museum Boerhaave loopt nog tot en met 4 januari 2015.
