In deze maandelijks terugkerende rubriek geven we een selectie van min of meer recent verschenen fotoboeken die we graag onder de aandacht brengen. Steeds wordt minstens één van de vermelde titels nader belicht. Deze keer viel de keuze op 'Maldicidade' van de Braziliaanse fotograaf, cineast en beeldend kunstenaar Miguel Rio Branco.
Ik doe een poging om één van de foto's te beschrijven uit het nieuwe boek van Miguel Rio Branco, dat onlangs gepubliceerd werd door Taschen. 'Maldicidade' is de titel. Hoe die vertaald wordt, weet ik niet, maar op grond van gegevens uit een woordenboek denk ik dat het zoiets betekent als 'Vervloekte stad’.
Miguel Rio Branco (1946, Las Palmas de Gran Canaria) is een veelzijdig beeldend kunstenaar in de breedste zin van het woord. Oorspronkelijk begonnen als schilder en vanaf eind jaren zestig actief als cineast en fotograaf bouwde hij in de loop der jaren een indrukwekkend oeuvre op bestaande uit schilderijen, foto's, films, video-projecties en installaties. Leven en dood, seks, geweld, prostitutie, overleven van arme mensen in grote steden – daar gaat het vooral over. En dat dan vaak in beeld gebracht in rijke kleuren waarbij rood een hoofdrol speelt, de kleur van bloed.
Bill Brandt •
Over zijn installaties – waarin ook muziek een grote rol speelt – zei Rio Branco ooit in een interview: 'Ik gebruik de beelden als woorden, ik combineer ze en componeer ze alsof het om een gedicht gaat'. In datzelfde interview gaf hij te kennen dat Bill Brandt de allereerste fotograaf was in wie hij geïnteresseerd raakte. 'Ik hield van zijn dramatische luchten, het verzadigde zwart en wit, zijn landschappen en donkere steden'.
In hetzelfde interview zei hij zei ook affiniteit te voelen met het werk van Robert Frank en Christer Strömholm. 'Maar', zo voegde hij eraan toe, 'ik denk dat mijn belangrijkste invloeden niet liggen op het gebied van de fotografie, maar op dat van schilderijen, muziek en – vooral – de cinema'. En zeker dat laatste is beslist goed te zien aan zijn werk.
Naast exposities en installaties nemen ook fotoboeken een niet onbelangrijke plaats in binnen dat werk. Zo werd het boek 'Silent Book' (1997) opgenomen in The Photobook van Badger en Parr en publiceerde Aperture een prachtig overzicht in 1998. Diverse daarin opgenomen beelden vinden we ook terug in 'Maldicidade'.
Dwaaltocht •
Het boek bevat een selectie uit meer dan veertig jaar werk, gemaakt in wereldsteden als Rio de Janeiro, Barcelona en New York maar ook in kleinere steden. Het gaat bij die selectie beslist niet om zoiets als 'de beste foto's van'. Op zichzelf heeft elke foto wel een bepaalde kracht of schoonheid, maar vooral met elkaar gaan ze werken.
'Maldicidade' is namelijk zo opgebouwd dat de na elkaar volgende beelden zich laten 'lezen' als een soort dwaaltocht door één grote wereldstad. Denk daarbij niet aan toeristische trekpleisters – verre van dat. Rio Branco neemt je mee naar plekken waar je als toerist meestal niet komt, zoals verlopen volksbuurten en industrieterreinen. Of naar plekken die de meeste toeristen simpelweg mijden, zoals armoeiige bordelen, dubieuze kroegen, gokholen en slachthuizen.
Fotobijschriften ontbreken begrijpelijkerwijs – ze zouden ten koste gaan van het beeldverhaal. De foto's worden vrijwel steeds als spreads afgedrukt. Ze doen niet zelden denken aan filmfragmenten en wie weet zitten er ook videostills bij. Het zwarte papier waarop ze afgedrukt zijn is zo dun dat je goed moet uitkijken dat je geen bladzijde overslaat.
Lichtval •
De mensen die Rio Branco op zijn omzwervingen tegen komt, spelen een belangrijke rol, niet op de laatste plaats vrouwen. Het gaat vaak om arme sloebers die op allerlei manieren moeten zien te overleven in de stad. Maar de foto's hebben niet het karakter van een aanklacht. Eerder spreekt er fascinatie uit.
Geweld komt maar af en toe in beeld en dan slechts indirect. Bijvoorbeeld op foto's van een bloederige slachthuisvloer of van een moeder die haar kind lijkt te beschermen tegen een van links het beeld inschietende grijphand.
Er zitten trouwens diverse foto's bij waarop geen mens is te zien. Foto's waar het gaat om de schoonheid van het verval – zelfs van afval – de val van het licht en, vaak, de rijkdom van kleuren.
Foto's met en zonder mensen wisselen elkaar af. Zo ga je op zeker moment van een soort cafetaria waar Jezus met zijn groot Heilig Hart vanaf de muur toekijkt naar een prachtig stilleven van lichtgroene lege wijnflessen om op de volgende bladzijde als het ware oog in oog te staan met een jonge vrouw die halfnaakt in een verlaten ruimte staat.
Kinderen •
Begint het boek met zwart-wit foto's, ook aan het einde wisselen de kleuren opeens af met zwart-wit. De sfeer wordt triester door foto's van afval, van mensen die op straat hun roes lijken uit te slapen of gewoonweg dakloos zijn en van dode vogels op het wegdek.
De allerlaatste foto toont in zwart-wit een jongen en meisje. Een variant van deze foto is voor de achterkant van het omslag gebruikt, maar nu zien we geen gezichten meer en kijken beide kinderen naar... -ja, naar wat? Naar een hoogst onzekere toekomst zou je kunnen zeggen. De vrouw met gouden tanden en oorbellen op de voorkant van de cover lijkt er alleen maar om te kunnen lachen.
Miguel Rio Branco. Maldicidade. Paulo Herkenhoff (t). Concept en layout: Miguel Rio Branco i.s.m. Isidora Gajic. Viertalig: E, D, F en Portugees. Taschen. ISBN 978-3-8365-7233-0. Prijs € 60,-.
Verder verschenen onder meer •
Henry Wessel: A Dark Thread. Art Taylor e.a.(t). MACK. ISBN 978-1-912339-28-0. Prijs € 20,-.
MOON – De maan in de fotografie 1840-nu. Samenstelling Maarten Dings en Joachim Naudts. Met essays van Wilco Versteeg en James Attlee. Hannibal/FOMU Antwerpen. ISBN 978-94-9367-779-2. Prijs € 35,95.
Florian Schwarz: A handful of dust. Christoph Bauer (ed.). Boris von Brauchitsch e.a. (t). Kerber. ISBN 978-3-7356-0591-7. Prijs € 48,-.
