Robert Frank▼

Waar bevinden we ons eigenlijk? In een houten bushokje of een schuur? Wat doen die pasfotootjes die vastgeklemd zitten achter een plank? Er staan mannen op - van één man zijn zeven dezelfde foto's. Is dit misschien een ontmoetingsplek? Ja, het zou het interieur kunnen zijn van een urinoir, met in de wand spleten voor lucht en licht.
Ik doe een poging om één van de foto's te beschrijven uit het nieuwe boek van Miguel Rio Branco, dat onlangs gepubliceerd werd door Taschen. 'Maldicidade' is de titel. Hoe die vertaald wordt, weet ik niet, maar op grond van gegevens uit een woordenboek denk ik dat het zoiets betekent als 'Vervloekte stad’.

Mistroostig. Misschien is dat wel wat alle foto's in I will Be Wolf van Bertien van Manen gemeen hebben. Maar toch ook iets zachts, iets licht melancholisch. De titel werd ontleend aan het uit 1929 daterende gedicht 'Bánat' (in het Engels 'Grief' ofwel 'Bedroefdheid') van de Hongaarse dichter József Attila.

De Nederlandse fotografe reisde in december 1975 naar Boedapest en maakte er een aantal foto's. In haar bekende snapshotachtige stijl fotografeerde zij er – in zwart en wit en in heldere grijzen – mensen op straat, in cafés, in het station, in de metro, kortom op allerlei plekken tijdens haar omzwervingen door de Hongaarse hoofdstad. Het ziet er vaak nogal armoedig uit en de winterse koude maakt het er niet vrolijker op. Het doet me denken aan de keren dat ik zelf het Oostblok bezocht toen de Sovjet Unie nog in volle glorie bestond.

Noord-Korea behoort tot de minst toegankelijke landen ter wereld, niet op de laatste plaats voor fotojournalisten en andere professionele fotografen uit het Westen. Toch zijn er in de loop der jaren verschillende serieuze fotoboeken over de communistische heilstaat verschenen. Recentelijk konden er twee interessante titels aan toegevoegd worden: 'Setting the Stage' van Eddo Hartmann (1973) en 'DPR Korea – Grand Tour' van Magnum-fotograaf Carl De Keyzer (1958).

Dat beide fotografen erin geslaagd zijn om toegang te krijgen in het extreem geïsoleerde land en er een bijzonder boek over wisten te maken, is voor een belangrijk deel te danken aan de medewerking van de Koryo Group. Deze Brits-Chinese instelling streeft ernaar het onderlinge contact tussen inwoners van Noord-Korea en de rest van de wereld te bevorderen via toerisme, cultuur, sport en humanitaire projecten.

Het zou een kamerwand kunnen zijn in een leegstaand huis, wie weet een sloophuis. De onderkant van de wand lijkt bedekt met houten planken vol knoesten maar het zal wel behang zijn, hooguit goedkoop fineer. De muur erboven is lichtgeel en zit vol donkerder plekken met hier en daar roestige spijkertjes waaraan waarschijnlijk ingelijste familiefoto's hebben gehangen. Die lege plekken versterken het gevoel van verlatenheid. Niet alleen de bewoners zijn vertrokken, ook hun dierbaren. Eén foto is blijven hangen, wellicht geknipt uit een tijdschrift, een foto van een prachtig landschap waar een rivier door stroomt.

The New York School of Photography. Onder die noemer worden fotografen gerangschikt die tussen eind jaren dertig en begin jaren zestig actief waren in New York en vooral de stad en haar bewoners als onderwerp hadden. Het waren fotografen die niet op de laatste plaats de kost verdienden bij tijdschriften maar letterlijk de straat opgingen voor hun vrije werk. Er zitten zulke grote namen bij als Richard Avedon, William Klein, Robert Frank en Lisette Model maar ook minder of amper bekende figuren zoals Ted Croner en David Vestal. Ook Louis Faurer (1916-2001) hoort tot de laatste categorie. Maar gelukkig is er nu een mooie monografie aan hem gewijd, weliswaar bescheiden van omvang, maar dat had hij zelf misschien ook zo gewild.

Faurer, in 1916 geboren in Philadelphia, was 13 toen hij een paar tekeningen stuurde naar Walt Disney en prompt een uitnodiging kreeg voor een nadere kennismaking. Het liep anders. Faurer volgde een opleiding voor 'commercial lettering' en verdiende wat bij met het maken van karikaturen. Rond 1937 begon hij te fotograferen – Walker Evans was zijn grote voorbeeld.

Nog tot het begin van deze eeuw leefde het idee dat kleurenfotografie pas eind jaren zeventig een serieus medium was geworden voor documentair werk en kunstfotografie, met fotografen als William Eggleston, Stephen Shore en Joel Meyerowitz. We weten inmiddels wel beter dankzij diverse publicaties en tentoonstellingen. Niet op de laatste plaats van de Amerikaanse fotograaf Saul Leiter die in Early Color (2006) liet zien dat hij al eind jaren veertig schitterend werk maakte op dat gebied. En nu mogen we een nieuwe naam toevoegen aan het rijtje pioniers van de kleurenfotografie. Fred Herzog is zijn naam. Over hem verscheen een fraaie monografie bij Hatje Cantz met ruim 230 voor het merendeel niet eerder gepubliceerde foto's, voornamelijk in kleur.
Herzog, in 1930 geboren in Duitsland, emigreerde in 1952 naar Canada en woont sinds 1953 in Vancouver, de stad die tevens het hoofdonderwerp vormt van zijn werk.

Af en toe denk ik wel eens aan de fotoboeken die ik best wel interessant vond maar niet kocht, aan de spijt die ik daarvan kreeg en aan de vergeefse pogingen ze alsnog te kopen voor een redelijke prijs. Ik heb een lijstje van een stuk of tien aldus gemiste boeken waarop titels staan als Valparaiso van Sergio Larrain, Making Chicken Soup van Les Krims en Women are beautiful van Garry Winogrand. Het zijn boeken die schijnbaar nooit of zelden herdrukt worden.

Mijn lijstje zou ongetwijfeld een stuk langer zijn als ik er ook de - achteraf gezien belangrijke - fotoboeken bij reken die ik sowieso liet staan omdat ze me op een of andere manier niet aanspraken. The New West van Robert Adams bijvoorbeeld. De eerste druk van dit boek - inmiddels een collectors item - kwam uit in 1974, de tweede in 2001 en onlangs bracht Steidl een fraai verzorgde herdruk op de markt. Dat laatste gebeurde in het kader van een project dat beoogt het volledige oeuvre van Adams uit te geven, precies zoals de Duitse uitgever dat ook gedaan heeft (en nog doet) met het filmisch en fotografisch werk van Robert Frank.

In de wereld van de grote cameramerken neemt Leica een aparte plaats in. En dat al meer dan honderd jaar. Aanleiding voor de publicatie van een indrukwekkend, omvangrijk boekwerk, getiteld Augen auf! 100 Jahre Leica, of - in de Engelse versie - Eyes Wide Open! 100 Years of Leica.
De eerste compacte 35 mm-camera, de Leitz-camera ofwel Leica, was al ontwikkeld in 1914 maar kwam mede vanwege de Eerste Wereldoorlog en nasleep daarvan pas echt in productie in 1925. Leica maakte het fotograferen niet alleen makkelijker voor amateur en professional maar bood nieuwe mogelijkheden om de zichtbare wereld sneller, dynamischere en persoonlijker vast te leggen. (Wat dat betreft doet het denken aan de digitale revolutie van onze tijd).