Machiel de Vos
Havelterzand

Project •

Kort na zijn pensionering zocht Machiel de Vos een nieuw doel als fotograaf. Hij was tot dan projectleider bij een landelijk werkend ingenieursbureau en zijn half april j.l. verschenen fotoboek ‘Havelterzand’ heeft hij ook als project aangepakt. Een flink project, omdat concept, fotografie, vormgeving en eindredactie van hem zijn, en hij het bovendien zelf heeft uitgegeven.
“Je moet er wat voor doen. Mijn projectervaring hielp bij het op de rit zetten van het boek, te beginnen met ‘in welk programma maak je het’? Toevallig ontmoette ik hier een lithograaf die ik nog uit mijn vorige woonplaats kende en hij gaf me een paar nuttige tips. De ontwikkeling van analoog naar digitaal heb ik binnen het Natuur Fotografen Gilde meegemaakt, waarvan ik tot een paar jaar geleden lid was. De overstap naar digitaal zette ik in 2007.
“Ik heb eerst een proefhoofdstuk gemaakt en gekeken of dat in alle opzichten tot en met het drukken goed zou gaan. Ik moest me verdiepen in talloze belangrijke details waarvan ik nauwelijks iets wist, zoals achtergrondkleuren, papiersoorten en lettertypes. En in de financiering. Sponsoring krijg je als particulier in het algemeen niet, dat gaat alleen naar instellingen en stichtingen.”
Dat alles zelf doen kenmerkte ook een expositie in Steenwijk in 2004, samen met een beeldhouwer. Voor de 41 grootformaat foto’s in zijn expositie Nature-Art timmerde hij zelf de glasloze lijsten precies zoals hij ze wilde. De expositie was logisch opgebouwd, beginnend met algemene beelden ter herkenning en eindigend met steeds abstractere. Hij kreeg gunstige kunst-recensies en de meeste foto’s werden verkocht. “Je kunt nooit zeggen ‘dit is mijn mooiste foto’, maar deze (hij wijst naar een woestijnlandschap met uitzakkend zand aan de wand, WB) is toch mijn favoriet.” Een ander voorbeeld van zijn zelfwerkzaamheid is de bijzondere ‘schommelkop’ (meer een beweeglijke schotel) die hij voor zijn statief met 500 mm telelens bouwde, 30 jaar geleden en nog in gebruik. Bevestiging van de lens met elastiek, flexibel en afdoende. Hij maakte bovendien een tweede exemplaar voor een vriend.

Idealisme •

Opgegroeid in Steenwijk, waar hij als jongen al een vogelwerkgroep oprichtte, woonde Machiel zijn werkzame leven in Leusden. Hij keerde na zijn pensionering terug naar zijn geboortestreek, nu naar het naburige Havelte in zuidwest Drenthe. Daar woont hij inmiddels al dertien jaar in een rustig wijkje grenzend aan een voormalige heemtuin. Talloze vogelsoorten bezoeken zijn tuin, reeën rusten er uit en zijn vijver heeft hij zelfs met gaas moeten afzetten. Alle groene kikkers uit de zeer wijde omgeving kwamen in het voorjaar juist naar zijn vijver – de herrie van het gekwaak werd ondraaglijk, zelfs voor een fervente natuurliefhebber.
“Ik heb nu geen ‘werk’ meer, maar ik heb me toegelegd op mijn website en het boek ter promotie van deze omgeving, de ‘parel van Drenthe’. Met plezier, uit idealisme en met inzet van heel mijn vakmanschap. De nadruk ligt op de schoonheid, het bijzondere en waardevolle, dat niet verloren mag gaan. Ook en vooral op de samenhang van natuur en cultuur in een uniek gebied. Het was in het begin niet eens mijn doel een boek te publiceren, ik maakte die website voor de lol, liefdewerk oud papier. Die site wordt inmiddels door zo’n 1500 mensen per week bezocht. Mijn zoon bouwt websites, die heeft enorm geholpen. Nu kunnen mensen het boek op internet doorbladeren, met iDeal afrekenen en ik verstuur de boeken zelf. Na vier weken is de helft van mijn investering er al uit.”
Onderwerp is zijn naaste omgeving, door hemzelf het Havelterzand genoemd, een stuwwal begrensd door twee beekdalen, doorsnee ca. 10 kilometer. De kern is een Natura 2000 gebied. “Nog niet eerder is een streek zo breed in beeld gebracht. In het boek heb ik het gebied onderverdeeld in drie secties, met 12 deelgebieden. Dankzij die indeling en een kaartje is alles gemakkelijk te ‘plaatsen’ en terug te vinden. De natuur is heel breed behandeld: vogels, zoogdieren, veel insecten, planten, landschappen. Het gaat niet alleen over de natuur. Ook vind je oude boerderijen en andere cultuurmonumenten, zelfs wat over de archeologie. De tekst is van Jan van Ginkel uit Orvelte, adviseur van diverse instanties, kenner van de jeneverbes en voorheen projectleider van de educatieve dienst van de Stichting Veldwerk Nederland. Zijn verhalen heb ik hem telkens laten inkorten. De tekst is daardoor heel compact, soms zelfs in telegramstijl, maar heel informatief, zowel voor een breed publiek als voor mensen bij wie de belangstelling dieper gaat.”
Bijna 20 jaar geleden maakte Machiel voor Uitgeverij Terra naar een eigen idee het grotere, soortgelijke boek ‘Utrecht’, dat met ca. 10.000 verkochte exemplaren heel succesvol was. Daarin werkte hij samen met de provinciale VVV, het besteedde ook al aandacht aan de natuur- en cultuurhistorie.

Samenwerking •

“Je fotografeert met je gevoel en de samenstelling van zo’n boek doe je ook met je gevoel. Je ziet iets bijzonders en dat leidt tot nader onderzoek, ik weet ook niet alles. Zo vond ik een vlinder die vrijwel alleen hier voorkomt. Zoiets is heel enerverend en dat deel je met anderen. Zo is het boek zelfs voor kenners interessant. Ik heb veel contacten gelegd, ik moest talloze biologische bijzonderheden achterhalen of checken. Een boer werkte mee door me toe te laten bij een dassenburcht op zijn grond, een andere boer gaf me een soort schuilhut. Als je het doel uitlegt werkt iedereen graag mee, vooral omdat ik zelf uit de streek kom.
“Met mijn 17-jarige kleinzoon ging ik op zoek naar archeologische objecten in het veld, met het idee ‘het zou leuk zijn als …’ En we deden inderdaad een opmerkelijke vondst. De affaire met Tjerk Vermaning heeft veel bijgedragen aan de belangstelling voor archeologie, juist in deze streek. Met onze vondst kwam ik via een stenenbeurs in Diever bij een vakarcheoloog terecht, via hem bij het Drents Museum, en daarop bij de Universiteit van Groningen. Onze vondst bleek uiteindelijk toch een ‘gewoon’ object uit de steentijd, het leek alleen op een veel ouder object van de Neanderthalers, maar aanvankelijk aarzelden alle deskundigen. Inmiddels kan ik ook zelf vondsten beter herkennen.
“Helaas neemt de oppervlakkigheid toe. Iedereen fotografeert, de belangstelling is wel flink toegenomen, maar men stelt zich te gauw tevreden met ‘als het er maar op staat.’ Ik heb voor het boek niet uit mijn archief geput, je moet fotograferen met een doel voor ogen. Niet alleen omdat mijn archief deels nog analoog is, maar voor een boek moet je heel gericht fotograferen. Een stramien maken, programmeren per deelgebied wat je hebt en wat nog ontbreekt, en dan al die onderwerpen opzoeken en nog goed weergeven ook, gevarieerd verdeeld over alle jaargetijden. Ik ben er tien jaar intensief mee bezig geweest. Ik daag elke fotograaf uit om zoiets in twee jaar klaar te spelen! Het dia-archief? Weg ermee! Al is het uit mijn beste tijd in de jaren 1970 en ’80. Daar kijkt langzamerhand niemand meer naar.”