Vraagstuk naar aanleiding van gerestaureerde foto’s

door: Boris Reijne

Boris Reijne
juridisch medewerker

i-ee
Anna van Renesseplein 8
1911 KN Uitgeest
Tel. 0251 - 36 20 37, Fax 0251 - 36 20 47, e-mail.
 
foto: © Carina Meijer

Ik wil in deze bijdrage eerst kort ingaan op het bewerken van een foto, dan op de auteursrechtelijke bescherming van het bewerkte beeld, daarna zal ik enkele praktische tips geven en tot slot zal ik deze bijdrage samenvatten.

In beginsel mag u een werk niet bewerken, althans niet zonder toestemming van de maker. Doet u dat wel dan maakt u – waarschijnlijk – inbreuk op de auteurs- en persoonlijkheidsrechten van de maker art. 25 lid 1 sub c jo d Aw. Namelijk door het maken van een kopie, het wijzigen van het werk door de bewerking ervan, of omdat mogelijk sprake is van verminking.

Hierop bestaat een uitzondering in de Auteurswet voor restauratie van werken, dan mag er zonder toestemming worden bewerkt. De wettelijke grondslag voor deze uitzondering ligt in art. 16n en 16o Aw. Deze uitzonderingen gelden slechts voor ‘voor het publiek toegankelijke instellingen’ zoals bijvoorbeeld musea en bibliotheken. Deze uitzonderingen zijn dus niet van toepassing bij een commerciële beeldbank zoals in het onderhavige geval.

In de onderhavige kwestie zijn de foto’s rechtenvrij volgens de vraagsteller. Ik ga er van uit dat dat het geval is omdat na de dood van de maker meer dan 70 jaren zijn verstreken ex. art. 37 lid 1 Aw. De persoonlijkheidsrechten kunnen na het overlijden van de maker worden overgedragen, maar blijven slechts geldig zo lang als het auteursrecht voortduurt. De foto’s mogen dan dus worden bewerkt zonder toestemming van de maker.

Voor zo ver hetgeen betreffende de bewerking van de foto’s. Hoe zit het eigenlijk met de auteursrechtelijke bescherming van het bewerkte werk?

Van belang zijn dan de voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming. Er zijn geen vormvereisten voor de totstandkoming van het auteursrecht. Wel moet er sprake zijn van een “eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker”.[1] Deze voorwaarden heb ik in een eerdere bijdrage reeds – meer uitgebreid – behandeld.[2] Van groot belang voor auteursrechtelijke bescherming is dat de maker creatieve keuzes maakt.

M.i. komt een restauratie waarschijnlijk niet in aanmerking voor auteursrechtelijke bescherming, want het werk is altijd gebaseerd op het eerdere werk, en het ligt juist in de aard van restaureren dat creativiteit moet worden vermeden. Het gerestaureerde werk moet immers juist zo veel mogelijk op het origineel, maar dan ook in de originele staat, lijken. Daarom zal de restauratie van een werk niet zo snel voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen.

Dit blijkt ook uit het arrest van het hof Arnhem-Leeuwarden van 19 maart 2019.[3] Deze zaak ging over een natuurgetrouwe kopie (met de verwijderde boven- en zijkanten) van de oorspronkelijke Nachtwacht van Rembrandt van Rijn. Op deze (gerestaureerde) kopie was een aantal wijzigingen aangebracht zoals het vervangen van een oog van een figurant met het oog van de schilder en daarnaast heeft de schilder het schilderij met zijn eigen naam ondertekend.[4] Volgens het hof valt aan te nemen dat daarmee onvoldoende sprake is van een persoonlijk stempel. Aan deze (gerestaureerde) kopie kwam geen auteursrechtelijke bescherming toe. Ik lees ook hier de bevestiging dat natuurgetrouwe bewerkingen an sich – zoals het geval is bij restauratie – geen auteursrechtelijke bescherming genieten.

Zonder auteursrecht komen u geen exploitatierechten ex. art. 1 Aw toe. Dat betekent dat u zich niet kan verzetten tegen openbaarmaking en verveelvoudigingen van het werk. In andere woorden zou eenieder de niet auteursrechtelijk beschermde foto’s kunnen gaan gebruiken, zonder toestemming en zonder dat zij daarvoor een vergoeding moeten betalen. Wilt u iemand aanspreken voor het gebruik dan kan u zich niet beroepen op het auteursrecht dus dan zal dat moeten aan de hand van de meer algemene bepalingen omtrent de onrechtmatige daad (ex. art. 6:162 jo 163 BW). In een uitzonderlijk geval zou dat een mogelijkheid kunnen zijn, maar m.i. moet er daarvoor meer aan de hand zijn dan het enkele gebruik van de foto’s. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het overnemen van de gehele beeldbank of het voeren van een handelsnaam die verwarring oplevert. Er zal dus altijd naar de omstandigheden van het geval moeten worden gekeken.

U kan zich dan afvragen hoe u een door u gerestaureerd werk kan beschermen, zodat een ander hiermee niet aan de haal gaat. Ik heb twee ‘oplossingen’ bedacht. Ten eerste is het technisch mogelijk om de inhoud van een website af te schermen. Een derde kan dan niet – of althans niet eenvoudig – de foto’s kopiëren en gebruiken. Ten tweede zou een watermerk kunnen worden aangebracht op de foto’s. Daarbij moet m.i. duidelijk zijn dat de beeldbank de bron is, en dat u dus niet de maker bent, anders maakt u mogelijk inbreuk op de rechten van de maker. Heel praktisch zou u in de foto kunnen zetten: maker: XXXX Bron: www.example.com. Mocht de maker onbekend zijn dan kunt u dat vermelden.

Al met al is in deze bijdrage de bewerking of meer specifiek restauratie van foto’s besproken vanuit een auteursrechtelijke hoek. Hierbij zijn de persoonlijkheidsrechten van de maker, de uitzonderingen daarop, en de auteursrechtelijke bescherming van de bewerkte versie besproken en tot slot heb ik nog een paar praktische tips gegeven voor de bescherming van niet auteursrechtelijk beschermd werk (namelijk de gerestaureerde foto’s).