In deze maandelijks terugkerende rubriek geven we een selectie van min of meer recent verschenen fotoboeken die we graag onder de aandacht brengen. Steeds wordt minstens één van de vermelde titels nader belicht. Deze keer viel de keuze op de heruitgave van Waffenruhe van Michael Schmidt en op De ramp – De watersnoodramp van 1953 in documentaire fotografie.
Waffenruhe •
1987, twee jaar voor de Val van de Muur, verscheen het boek Waffenruhe dat een somber, duister beeld gaf van de stad Berlijn. Enerzijds waren daar de foto's van Michael Schmidt, zwaarmoedige, monumentale foto's in zwart-wit van stadslandschappen, al of niet in de omgeving van de Muur, en van stukjes natuur, heel af en toe onderbroken door portretten van mensen. Anderzijds was daar – een wel heel nadrukkelijke onderbreking van de fotoreeks – een lange tekst van regisseur en schrijver Einar Schleef: een naargeestig en beklemmend verhaal over een al wat oudere man die na zijn scheiding alleen leeft in een leeggehaald huis met als enig gezelschap het konijntje van zijn dochter.
Op het eerste gezicht lijken foto's en tekst niets met elkaar te maken te hebben. En hoe zit het met de titel? Het woord Waffenruhe kun je vertalen als wapenstilstand. Geen oorlog, geen vrede, en in die situatie bevond Berlijn zich nog in 1987. De tweedeling van de stad ging gepaard met gelatenheid, pijn en onzekerheid en misschien moeten we daarin een overeenkomst zien met de trieste situatie waarin de man uit het verhaal terecht is gekomen na zijn scheiding. In elk geval versterken foto's en tekst elkaar en vormen een somber stemmend geheel.
Het spraakmakende boek begeleidde een tentoonstelling die veel aandacht trok en voor een deel ook te zien was in het Museum of Modern Art in New York. De met Schmidt bevriende Amerikaanse fotograaf Lewis Baltz schreef: 'Michael, ik ben van mening dat dit werk het beste is dat je ooit gemaakt hebt. Het hoort überhaupt tot de beste werken van de laatste twintig jaar'.
Waffenruhe wordt nog altijd beschouwd als een van de belangrijkste Duitse fotoboeken van de vorige eeuw en hoort tot de collectors items die alleen voor veel geld nog te koop zijn. Het is daarom ook mooi, dat Verlag der Buchhandlung Walther König, al jaren een van de beste Duitse uitgevers op het gebied van beeldende kunst en fotografie, een prachtige, betaalbare heruitgave op de markt heeft gebracht die voor zover ik het kan beoordelen nauwelijks of niet afwijkt van de originele uitgave. Er is trouwens ook een Engelstalige editie beschikbaar.
De ramp •
De aanleiding was dramatisch maar het leverde wel een van de meest bijzondere fotoboeken op uit het Nederlands taalgebied. Ik heb het over De ramp, een boek dat kort na de watersnoodramp van februari 1953 uitgegeven werd in een voor Nederland ongekend hoge oplage van meer dan 600.000 exemplaren. De opbrengsten kwamen via het Nationaal Rampenfonds ten goede aan de slachtoffers en iedereen die eraan meegewerkt had, van fotografen tot drukkers, deden dat – al of niet deels – belangeloos. De fotografen waren zelfs de enigen die helemaal niets betaald kregen. En ze bleven ook anoniem.
Pas uit later onderzoek is voor een deel duidelijk geworden wie wat gefotografeerd heeft. En nu, 65 jaar na dato, is een boek verschenen waarin niet alleen de oorspronkelijke uitgave mét – voorzover bekend – de fotografennamen erbij de revue passeert, maar waarin bovendien een nieuwe selectie van hun werk is opgenomen.
Het gaat daarbij om grote namen als Cas Oorthuys, Ed van der Elsken, Aart Klein en Martien Coppens, naast minder bekende collega's zoals Jo Bokma en Frits Gerritsen. Op de eerste plaats is daar Ed van Wijk. Zijn destijds beroemde foto 'de Madonna van de Ramp'- niet opgenomen in het oorspronkelijke boek – siert de cover van het nieuwe boek.
Hangt over het watersnoodboek uit 1953 nog vanzelfsprekend de dramatische sfeer van de ramp, in het nieuwe boek word ik ondanks alle ellende meer getroffen door de schoonheid van de beelden. Al zijn er verschillen. In de geselecteerde foto's van Aart Klein – later bekend geworden als dé fotograaf van de Deltawerken – ben je nog altijd dicht bij de rampzalige gebeurtenissen, bijvoorbeeld op de foto van een man die uitkijkt over een desolaat landschap met kleine watervallen die niets poëtisch hebben. Ook de foto's die Cas Oorthuys vanuit een vliegtuig maakte, laten de omvang van de ramp goed zien. En de ontreddering staat op de gezichten getekend van evacués die Kees Molkenboer fotografeerde.
Sterk vind ik ook de selectie van de foto's van Martien Coppens, Frits Gerritsen, Dolf Kruger en Ed van der Elsken. Vooral de laatste is prominent vertegenwoordigd, onder meer met contactafdrukken waarin zijn hele reportagereis (nagenoeg?) integraal te volgen is. Dat Van der Elsken zoveel aandacht krijgt is te begrijpen want hij steelt min of meer de show. Je kunt je zelfs voorstellen dat er een apart boek van zijn reportage te maken zou zijn.
Is het oorspronkelijke rampboek een tijdsdocument, het nieuwe boek biedt een rijk geïllustreerde historische terugblik waarin terecht de fotografen de aandacht krijgen die zij verdienen. In zoverre is het ook een hommage aan al die fotografen die zich belangeloos inzetten met hun reportagewerk waarvan maar een klein deel gepubliceerd werd in het rampboek van 1953. Uiteraard werden diverse foto's ook gebruikt bij artikelen in kranten en tijdschriften. Het laatste hoofdstuk laat mooi zien hoe de watersnoodramp in beeld kwam in de binnen- en buitenlandse pers.
Waffenruhe. Michael Schmidt (f) en Einar Schleef (t). Tekstbijdragen van o.a. Thomas Weski. Verlag der Buchhandlung Walther König/Stiftung für Fotografie und Medienkunst met Archiv Michael Schmidt. ISBN 978-3-96098-285-2. Prijs € 29,80.
De ramp. De watersnoodramp van 1953 in documentaire fotografie. Els Kerremans en Jacqueline van Paaschen (t). Ned/Eng. Uitgeverij Komma. ISBN 978-94-91525-71-1. Prijs € 57,50
Verder verschenen onder meer •
Mitch Epstein: Rocks and Clouds. Steidl. ISBN 978-3-95829-160-7. Prijs € 65,-.
Katharina Mayer: Familienbande. Ingrid Bacher e.a. (t). Fotohof. ISBN 978-3-902993-51-9. Prijs € 39,-.
Mario Marino: Die Magie des Augenblicks. Kerber Verlag. ISBN 978-3-7356-0444-6. Prijs € 78,-.
Maxime Ballesteros: Les Absents. Caroline Gaimari e.a. (t). Eng/Fr. Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-4356-3. Prijs € 35,-.
Bastiaan Woudt: Mukono. Eric Vroons (t). Hannibal. ISBN 978-94-9267-749-5. Prijs € 45,-.
